फिनटेक : स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट

बिटकॉइन हे आभासी चलन विलक्षण लोकप्रिय आहेच; पण त्यापाठोपाठ इथेरियम नावाचे आभासी चलनही खूप लोकप्रिय झाले आहे. इथेरियम या आभासी चलनाचे मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे हे फक्त चलन नसून, त्यात संगणकीय यंत्रणांचे कामकाज चालण्यासाठीची तरतूद करण्यात आलेली आहे. म्हणूनच तांत्रिक भाषेत इथेरियमचा उल्लेख ‘प्लॅटफॉर्म’ असा केला जातो; कारण याचा वापर करून आपण उपयुक्त ठरेल, असे सॉफ्टवेअर लिहू शकतो. याच इथेरियमचे एक प्रमुख वैशिष्ट्य म्हणजे ‘स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट’ आहे. ब्लॉकचेन या तंत्रज्ञानाच्या जोडीला ‘स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट’चा वापर आता खूप मोठ्या प्रमाणावर केला जाईल, असे मानले जाते.

‘स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट’ची संकल्पना तशी अगदी सोपी आहे. समजा, आपण आपल्या विमान प्रवासासाठीचे तिकीट काढलेले असेल; पण ऐनवेळेला विमान कंपनीने काही कारणामुळे हे तिकीट रद्द केले किंवा विमानाचे उड्डाण रद्द केले, तर अशा प्रसंगी आपले नुकसान कमीत कमी व्हावे म्हणून अलीकडे अशा तिकिटांचा विमा काढण्याची संकल्पना मूळ धरायला लागली आहे; पण ‘स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट’चा वापर केला तर अशा विमा योजनेची अजिबातच गरज भासणार नाही. याचे कारण म्हणजे आपल्याला तिकीट विकत असताना समजा संबंधित विमान कंपनीने ‘स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट’चा वापर केलेला असेल तर त्यात आपोआपच विमान किंवा तिकीट रद्द झाल्यास काय केले जाईल, यासाठीचे नियम लिहिलेले असतात. विमान किंवा तिकीट रद्द होताच आपोआपच या नियमांची अंमलबजावणी केली जाते.

याचे एक उदाहरण म्हणजे समजा विमानाचे उड्डाण किंवा तिकीट रद्द झाले तर आपल्या खात्यात दुसऱ्या क्षणी विमान कंपनीच्या खात्यातून पैसे जमा तर होतीलच; पण आपल्याला अडचणीत आणल्याबद्दल विमान कंपनी आपल्याला थोडी नुकसानभरपाईसुद्धा देईल, अशी तरतूद या ‘स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट’मध्ये केली जाऊ शकते. त्यानुसार विमान कंपनीने विमानाचे उड्डाण किंवा तिकीट रद्द झाल्याची नोंद आपल्या संगणकामध्ये करताच, आपल्या खात्यात ही नुकसानभरपाई येईल. त्यासाठी कोठे खेटे मारा, फोन करा, इ-मेल लिहा, वेळप्रसंगी तक्रार नोंदवा, यातील काहीच करावे लागणार नाही. याचे कारण म्हणजे ‘स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट’ म्हणजे एक संगणकीय प्रोग्रॅमच असतो. त्यात इतर सर्व प्रोग्रॅमप्रमाणेच ‘जर असे झाले तर असे करा...’ अशा प्रकारच्या तरतुदी करता येऊ शकतात. साहजिकच, विमानाचे उड्डाण किंवा तिकीट रद्द झाले तर काय करायचे, हे तिथेच लिहिले जाते आणि त्यानुसार आपोआप आपल्याला नुकसानभरपाई मिळते.