थेट भाजीपाला विक्रीतून चंद्रकलाताईंनी मिळविले आर्थिक स्थैर्य

नेऊरवाडा (ता. पारशिवणी, जि. नागपूर) येथील सहारे कुटुंबीयांची आठ एकर शेती आहे. गेल्या चार- पाच वर्षांपासून चंद्रकलाताईंचा कापूस, तूर या पिकांच्या बरोबरीने भाजीपाला लागवडीवर भर आहे. पंचक्रोशीतील बाजारपेठेत भाजीपाल्याची मागणी लक्षात घेऊन चंद्रकलाताईंनी दीड एकरात चवळी, भेंडी, कारले, अर्धा एकर टोमॅटो, अर्धा एकर वांगी, अर्धा एकर मिरची, अर्धा एकर पालेभाज्याची आणि उर्वरित क्षेत्रावर कापूस आणि तूर लागवडीचे नियोजन ठेवले आहे. शेती परिसरात गावशिवारात पेंच नदी असल्याने शेतीला बऱ्यापैकी पाण्याची उपलब्धता आहे. त्यामुळे शेतीमध्ये हंगामानुसार वर्षभर भाजीपाला लागवडीचे नियोजन त्या करतात. आठवड्यातील पाच दिवस गाव परिसरातील आठवडी बाजारात भाजीपाला विक्रीसाठी चंद्रकलाताई जातात. पहाटे पाच वाजताच उठून त्या स्वयंपाक करतात. त्यानंतर सहा ते नऊ वाजेपर्यंत पती आणि दोन मजुरांच्या मदतीने शेतातील भाजीपाला तोडून प्रतवारी करून वाहनात भरतात.अशा पद्धतीने व्यस्त असा त्यांचा दिनक्रम असतो.

अंबाझरी (पत्रे, ता. रामटेक, जि. नागपूर) हे चंद्रकलाताईंचे माहेर. त्यांचे वडील चिंतामण भिवटे हे देखील भाजीपाला उत्पादक शेतकरी. त्यामुळे लहानपणापासूनच त्यांना भाजीपाला लागवडीचे नियोजन आणि व्यवस्थापनाची बऱ्यापैकी माहिती होती. शेतीतील कामे तसेच वडिलांच्या मार्गदर्शनाचा फायदा त्यांना होतो.  

स्वतः शोधली बाजारपेठ 
भाजीपाला लागवड आणि विक्रीच्या नियोजनाबाबत चंद्रकलाताई म्हणाल्या की, मुलांना चांगल्या शाळेत शिक्षण देण्यासाठी शेतीतून मिळणारे कमी उत्पन्न हा अडसर होता. घरच्या आठ एकर शेतीमध्ये घेतल्या जाणाऱ्या पारंपरिक पिकातून घरच्या गरजा भागविल्यानंतर फारशी रक्कम शिल्लक राहात नव्हती. दरम्यान माझ्या गावातील काही महिला नागपूरच्या कळमणा बाजार समितीमधून घाऊक दराने भाजीपाला विकत घेऊन आठवडी बाजारात किरकोळ विक्री करायच्या. त्यांना यापासून चांगले पैसे मिळतात, हे माझ्या लक्षात आले. त्यानंतर मी परिसरात भरणाऱ्या आठवडी बाजारांची माहिती घेतली, तेथे कोणत्या भाजीपाल्यास मागणी असते याचा अभ्यास केला. त्यानुसार मग मी स्वतःच्या शेतात विविध प्रकारचा भाजीपाला लागवडीचा निर्णय घेतला. मी गेल्या बारा वर्षांपासून बाजारपेठेतील मागणीचा अभ्यास करत भाजीपाला लागवड करते. 

सेंद्रिय खतांचा वापर  
चंद्रकलाताईंकडे चार बैल आणि दोन गाई आहेत. जनावरांचे शेण, मुत्राचा वापर करून त्या सेंद्रिय खत तयार करतात. तसेच जीवामृत तयार करून ठराविक दिवसांनी पिकांना वापरतात. गेल्या दोन वर्षांपासून त्यांनी सेंद्रिय पद्धतीने पीक व्यवस्थापनावर भर दिला आहे. यासाठी कृषी सहायक आर.जी. नाईक यांचे मार्गदर्शन उपयुक्त ठरले आहे. 

मुलांना चांगले शिक्षण 
भविष्यातील कौटुंबिक स्थिरता लक्षात घेऊन त्यांनी दोन मुले आणि एका मुलीला चांगले शिक्षण देण्यासाठी पुढाकार घेतला. तीनही मुले नागपूर शहरात शिक्षणासाठी आहेत.

वाहतुकीसाठी मालवाहू वाहनाची सोय 
चंद्रकलाताईंना पहिले काही वर्ष शेतातील भाजीपाला वेगवेगळ्या बाजारपेठेत नेण्यासाठी वाहन शोधण्याची वेळ यायची. त्यामुळे मिळकतीतील काही रक्कम वाहनाच्या भाड्यापोटी खर्च व्हायची. कष्टाच्या मानाने नफा कमी होत होता. हे लक्षात घेऊन चंद्रकलाताईंनी भाजीपाला वाहतुकीसाठी स्वतः वाहन खरेदीचा निर्णय घेतला. गेल्या काही वर्षात भाजीपाला विक्रीतून शिल्लकीत ठेवलेले एक लाख रुपये आणि काही कर्जाऊ रक्कम जमा करून वाहतुकीसाठी छोटे मालवाहू वाहन खरेदी केले. त्यामुळे वेळेवर विविध बाजारपेठेत भाजीपाला वाहतूक करणे सोपे झाले. वेळ आणि पैसाही वाचला. त्या नियमितपणे वाहनासाठी घेतलेल्या कर्जाची परतफेडही करतात.  

विविध बाजारपेठेत भाजीपाला विक्री 
भाजीपाला विक्रीच्या नियोजनाबाबत चंद्रकलाताई म्हणाल्या की, सोमवारी पारशिवणी, बुधवारी चेनकापूर, गुरुवारी भानेगाव, शुक्रवारी कन्हान आणि रविवार खापरखेडा या बाजारात मी शेतीतील भाजीपाला विक्रीसाठी नेते. भाजीपाला वाहतुकीसाठी खरेदी केलेल्या छोट्या मालवाहू वाहनावर चालक आहे. चालकाचा पगार आणि इंधनाचा खर्च निघण्यासाठी मी एक उपाय शोधला. माझ्या गावातील चार महिला विविध गावातील आठवडी बाजारात भाजीपाला विक्रीसाठी जातात. त्यांचा भाजीपाला देखील मी माझ्या मालवाहू वहानात घेते. या महिलादेखील माझ्या मालवाहू वाहनाने बाजारात येतात. या वाहतूक खर्चासाठी मला प्रत्येक महिलेकडून पन्नास रुपये मिळतात. या मिळकतीतून काही प्रमाणात वहानाचा इंधन खर्च निघतो. मी स्वतः वेगवेगळ्या गावातील बाजारपेठेत भाजीपाल्याची विक्री करते. यामुळे नफ्यात वाढ मिळते.