मधुमेहाला दूरच ठेवा

भारत सरकारच्या आयुष मंत्रालयातर्फे राष्ट्रीय आयुर्वेद दिवस शुक्रवारी (ता. 28) धन्वंतरी जयंतीच्या दिवशी साजरा झाला. या वर्षी "मधुमेह (डायबेटीस) प्रतिबंधात्मक व नियंत्रणात्मक उपाय'' या विषयावर विविध कार्यक्रम आयोजित करण्यात येणार आहेत. मधुमेह अर्थात डायबेटीस या व्याधीस आयुर्वेदामध्ये प्रमेह असे संबोधले जाते. या व्याधीमध्ये वारंवार व अतिप्रमाणात गढूळ लघवी होणे ही मुख्य लक्षणे आहेत. मधुमेह ही प्रमेहाची अंतिम अवस्था आहे. हा आजार देशात वेगाने पसरतो आहे. सिंधुदुर्गही याला अपवाद नाही.
विविध घटकांच्या अतिरिक्त सेवनाने व अयोग्य जीवनशैलीमुळे शरीरातील वात-पित्त-कफ बिघडतात विशेषतः कफ दोष अतिरिक्त प्रमाणात वाढतो व शरीरातील मेद धातू व मांसधातू यांना बिघडवितो. याच कारणांनी शरीरामध्ये अतिरिक्त प्रमाणात क्‍लेद नावाचे विषद्रव्ये साठत रहाते व शरीरातील सर्वच धातुंना दूषित करते. हा क्‍लेद सातत्याने लघवीच्या वाटे शरीराबाहेर जात रहातो व माणसाला अतिरिक्त प्रमाणात व वारंवार गढूळ लघवी होत राहते. त्यालाच प्रमेह असे म्हणतात. हाच प्रमेह पुढे मधुमेहात रुपांतरित होतो व माणसाच्या रक्तात व लघवीमध्ये साखरेचे अतिरिक्त प्रमाण आढळते. शरीरात अतिरिक्त प्रमाणात साठलेल्या कफामुळे व क्‍लेद या विषद्रव्यामुळे शरीरातील पचनशक्ती मंदावते, चयापचय प्रक्रियेमध्ये बिघाड उत्पन्न होतो व मधुमेह व्याधी होतो आज (ता. 14) मधुमेह दिन आहे. या पार्श्‍वभूमीवर मधुमेहाबाबत घ्यावयाच्या खबरदारी याविषयी...

आहारातील कारणे
* दूध व दुधापासूान तयार केलेले दही, मिठाई आदी पदार्थाचे अतिप्रमाणात सेवन, साठवून न ठेवता खाल्ली जाणारी नवीन सर्व धान्ये (गहू, ज्वारी, तांदूळ, बाजरी) यांचे सातत्याने सेवन
* साखर व गूळ यांच्या पदार्थांचे तसेच उसाचा रस, काकवी, चॉकलेटस, आईस्क्रीम, मलईयुक्त पदार्थ, खव्यासारख्या गोड पदार्थाचे अतिरिक्त सेवन
* मैद्याचे पदार्थ अर्थात केक, पेस्ट्रीज, ब्रेड यांचे अतिरिक्त सेवन
* मांसाहाराचे अतिरिक्त सेवन
* पचायला ज असलेल्या पदार्थाचे अतिप्रमाणात व वारंवार सेवन
* पिष्टमय पदार्थाचे अतिप्रमाणात सेवन
* शीतपेयांचे अतिरिक्त सेवन
* मद्यपान, चहा व कॉफी यांचे अतिरिक्त सेवन
* तेलकट, तुपकट पदार्थांचे अतिप्रमाणात सेवन
* आंबवून तयार केलेल्या पदार्थांचे अतिरिक्त सेवन* शिळे अन्न, फ्रिजमद्ये दीर्घकाळ ठेवलेले अन्न सातत्याने खाणे
* दूध व फळे एकत्र करून खाणे जसे मिल्क शेख, फ्रुटसॅलेड इ.
----------------
विहारातील कारणे
* व्यायाम अजिबात न करणे, बैठे काम, एकाच जागी बसून राहणे
* सतत झोपून राहणे
* दिवसा झोपणे व रात्री जागरण
* नैसर्गिक वेगांचे जसे लघवी, भूक, तहान, झोप, ढेकर, जांभई, खोकला, उलटी यांना दाबून ठेवणे
* अवेळी भोजन
* भूक लागली असताना चहा व अन्य पेयाचे सेवन
* आवश्‍यकता नसताना पाणी पिणे, तहान लागली असताना कोल्ड्रिंक्‍स, चहा कॉफी पिणे
* स्टिरॉडेडसारख्या औषधांचे अतिरेकी सेवन
--------------
मानसिक कारणे
* अवाजवी महत्त्वाकांक्षेसाठी शारीरिक व मानसिक धावपळ करणे
* विश्रांती अजिबात न घेणे, सतत चिंताग्रस्त
* मानसिक ताणतणाव व स्पर्धात्मक युगात टिकण्यासाठी मनावर सतत दडपण
* अवाजवी भीती, शोक, क्रोध, लोभ, मत्सर, द्वेष या भावनांना आवर न घालणे
-------------
मधुमेहाची सामान्य लक्षणे
* वारंवार जास्त प्रमाणात गढूळ लघवी
* अतिरिक्त घाम, घामाला दुर्गंधी येणे
* सतत बसून व झोपून ऱ्हावेसे वाटणे
* हृदय, डोळा, कान, नाक,जीभ, दात, हिरड्या या ठिकाणी जास्त मळ निर्माण होणे
* दातांच्या ठिकाणी चिकटपणा
* नख व केस यांची अधिक प्रमाणात वाढ
* सतत तहान व घशाला कोरड
* सारखी भूक, हातापायाची आग होणे
* तोंडामध्ये गोडपणा
* थंड पदार्थाची अतिरिक्त इच्छा निर्माण होणे
* अचानक व अकारण शरीराचे वजन वाढणे किंवा कमी होणे
* जाडी वाढत जाणे व पोट सुटणे
---------------
प्रतिबंधात्मक उपाय
* आहारात्मक, विहारात्मक व मानसिक कारणे टाळणे
* झोपेचे नियम पाळणे
* भुकेची वेळ व तहानेची वेळ पाळणे
* आयुर्वेदानुसार नियमितपणे शरीर शोधनाचे उपचार जसे उलटीचे औषध (वमन), जुलाबाचे औषध (विरेचन), पिचकारी (बस्ती) वैद्यकिय सल्ल्याने करून घेणे
* शरीराची प्रतिकार क्षमता वाढविण्यासाठी रसायन औषधांचा वापर करणे
* नियमित व नियंत्रित स्वरुपाचा व्यायाम च
* योगसाने, प्राणायाम, ध्यान या गोष्टीचे शारीरिक व मानसिक स्वास्थ्यासाठी आचरण करणे
----------------------
मधुमेहातील पथ्ये
* खाण्यामध्ये सातूचे पिठ त्यापासून तयार केलेली भाकरी, लापशी आदीचा वापर
* जुने धान्य, अथवा धान्य भाजून वापरावे
* ताज्या भाज्या-शेवगा, शेपू, माठ, पालक, मेथी, कारले, तोंडले व वेलीवरच्या भाज्यांचे सेवन
* संत्री, मोसंबी, पपई, डाळिंबा, आवळा, कवठ, काळ्या मनूका, जर्दाळू यांचा वापर
* जवस, जवसाची चटणी यांचे नियमित सेवन करावे
* कडधान्य-मूग, कुळीथ, तूर, हरभरे, मटकी मसूर आदींचा वापर

हे टाळावे
* साखर, गूळ व अन्य गोड पदार्थांचा त्याग
* फळामध्ये केळी, सीताफळ, आंबा, चिकू यांचे अतिरिक्त प्रमाण टाळणे
* दूध, सोडा, मैदा, डालडा यांचे सेवन टाळणे
* अतिरिक्त प्रमाणात मिठाचे व मिठयुक्त पदार्थांचे अतिरिक्त व वारंवार सेवन टाळणे
* मिठाचे अतिरिक्त प्रमाणात सेवन टाळावे
* कोल्ड्रिंक्‍स, फालुदा, आईस्क्रीम पदार्थ टाळावेत

देशात वाढताहेत
मधुमेहाचे रुग्ण
* 2000- 25814117
* 2005- 31039932
* 2010- 37671965
* 2015- 45809149