Shubham Banubakode
गायकवाड राजघराण्याची सुरुवात १८व्या शतकात मराठा साम्राज्यातील सेनापती पिलाजी गायकवाड यांच्यापासून झाली.
१७२१ मध्ये पिलाजींनी बडोदा परिसरात मराठा प्रभाव प्रस्थापित केला, ज्यामुळे गायकवाडांना बडोदा संस्थानाची स्थापना करता आली.
१०० वर्षांपूर्वी, म्हणजे १९२५ च्या आसपास बडोदा संस्थान सयाजीराव गायकवाड तिसरे (१८७५-१९३९) यांच्या नेतृत्वाखाली होते. त्यांचा ६४ वर्षांचा कारभार (१८७५-१९३९) हा बडोद्याच्या इतिहासातील सुवर्णकाळ मानला जातो.
सयाजीराव तिसरे यांनी १९०६ मध्ये बडोदा कॉलेजची स्थापना केली, जे पुढे महाराजा सयाजीराव विद्यापीठ म्हणून प्रसिद्ध झाले.
१९२५ पर्यंत सयाजीरावांनी बडोदा संस्थानात १,५०० हून अधिक ग्रंथालये स्थापन केली होती. त्यांनी स्वतः ग्रंथालयशास्त्राचे शिक्षण घेतले आणि फिरत्या ग्रंथालयांची संकल्पना राबवली.
१८९० मध्ये बांधलेला लक्ष्मी विलास पॅलेस १९२५ मध्ये बडोद्याच्या सांस्कृतिक आणि राजनैतिक केंद्रस्थानी होता. हा राजवाडा सयाजीरावांच्या कलाप्रियतेचा आणि स्थापत्यकौशल्याचा नमुना होता, जो आजही गायकवाड घराण्याचे वैभव दर्शवतो.
१८९४ मध्ये सयाजीरावांनी बडोदा संग्रहालय आणि चित्रगॅलरीची स्थापना केली. १९२५ पर्यंत हे संग्रहालय कला, इतिहास आणि संस्कृतीचे जतन करणारे प्रमुख केंद्र बनले होते.
सयाजीरावांनी अस्पृश्यता विरोधात आणि विधवा पुनर्विवाहाला प्रोत्साहन देण्यासाठी कायदे लागू केले. १९२५ पर्यंत त्यांनी सामाजिक समानतेच्या दिशेने अनेक सुधारणा राबवल्या, ज्यामुळे बडोदा संस्थान प्रगतिशील बनले.
सयाजीरावांनी १९२५ च्या काळात शेतकऱ्यांसाठी दुष्काळ आणि अतिवृष्टीच्या काळात मदत योजना राबवल्या. त्यांनी बडोद्यात औद्योगिक आणि कृषी क्षेत्रात सुधारणा घडवून आर्थिक स्थैर्य आणले.