सकाळ डिजिटल टीम
महर्षी व्यास यांचा गुरुपौर्णिमेशी काय संबंध आहे आणि कोण होतो ते जाणून घ्या.
महर्षी व्यास हे भारतीय संस्कृतीतील एक अत्यंत महत्त्वाचे आणि आदरणीय ऋषी आहेत. त्यांना 'वेदव्यास' किंवा 'कृष्णद्वैपायन' या नावांनीही ओळखले जाते.
महर्षी व्यासांना हिंदू धर्मातील सर्वात महत्त्वाचे महाकाव्य 'महाभारत' आणि १८ पुराणांचे लेखक मानले जाते. याशिवाय त्यांनी 'ब्रह्मसूत्रे' आणि 'श्रीमद् भागवत' या ग्रंथांचीही रचना केली असे मानले जाते.
पूर्वी वेद हे एकाच स्वरूपात होते, परंतु व्यासांनी त्यांचे ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद आणि अथर्ववेद अशा चार भागांमध्ये वर्गीकरण केले, जेणेकरून ते समजण्यास सोपे होतील. यामुळेच त्यांना 'वेदव्यास' हे नाव पडले. 'व्यास' या शब्दाचा अर्थ 'विभाजन करणारा' असा होतो.
त्यांचे मूळ नाव 'कृष्णद्वैपायन' असे होते. ते दिसायला सावळे (कृष्णवर्णीय) होते आणि त्यांचा जन्म यमुना नदीतील एका बेटावर (द्वीपावर) झाला होता, म्हणून त्यांना 'कृष्णद्वैपायन' असे म्हटले जाते.
आषाढ शुद्ध पौर्णिमेला महर्षी व्यासांचा जन्म झाला असे मानले जाते. याच दिवशी गुरुपौर्णिमा साजरी केली जाते आणि या दिवशी गुरुंचे पूजन केले जाते. या पौर्णिमेला 'व्यासपौर्णिमा' असेही म्हणतात.
हिंदू धर्मानुसार, महर्षी व्यास हे सप्त चिरंजीवांपैकी एक आहेत, म्हणजे ते अजूनही जिवंत आहेत असे मानले जाते.
महर्षी व्यास हे महाभारताचे केवळ लेखकच नव्हते, तर ते या महाकाव्यातील एक महत्त्वाचे पात्र देखील होते. कौरव आणि पांडवांचे आजोबा धृतराष्ट्र, पांडू आणि विदुर हे व्यासांचे नियोग पद्धतीने झालेले पुत्र होते. त्यामुळे एक प्रकारे त्यांनी आपल्याच वंशात घडलेल्या युद्धाचे सविस्तर वर्णन केले. त्यांनी संजयला दिव्य दृष्टी देऊन धृतराष्ट्राला कुरुक्षेत्रावरील युद्धाचा वृत्तांत ऐकवला.
व्यास आपल्या शिष्यांना शिकवताना उंच आसनावर बसून शिकवायचे. त्यावरून वक्ता ज्या उंच जागेवर उभे राहून किंवा बसून भाषण देतो, त्या जागेला 'व्यासपीठ' हा शब्द रूढ झाला.