सकाळ डिजिटल टीम
असा एक पक्षी आहे जो फक्त पावसाच्या पाण्यावर जगतो. तो कोणता आहे जाणून घ्या.
चातक पक्ष्याबद्दल अशी दृढ श्रद्धा आहे की, तो कितीही तहान लागली तरी नदी, तलाव किंवा इतर कोणत्याही जलस्रोतातील पाणी पीत नाही. तो केवळ आकाशातून पडणाऱ्या पावसाच्या पहिल्या थेंबाची वाट पाहतो.
ही कथा अनेक प्राचीन भारतीय ग्रंथांमध्ये, कवितांमध्ये (उदा. कालिदासाच्या मेघदूतात) आणि लोकगीतांमध्ये आढळते, जिथे चातक हे स्वाभिमान, संयम आणि निष्ठेचे प्रतीक मानले जाते.
वैज्ञानिक दृष्ट्या, कोणताही पक्षी फक्त पावसाच्या पाण्यावर पूर्णपणे अवलंबून राहू शकत नाही. पक्ष्यांना त्यांच्या चयापचय क्रियांसाठी नियमितपणे पाण्याची आवश्यकता असते, जी त्यांना विविध नैसर्गिक स्रोतांतून मिळते.
चातक पक्षी देखील इतर पक्ष्यांप्रमाणेच नैसर्गिक जलस्रोतांतून पाणी पितो आणि कीटक, लहान फळे इत्यादी खाऊन आपल्या पाण्याची गरज पूर्ण करतो.
चातक हा स्थलांतर करणारा पक्षी आहे आणि तो भारतात नेमका मान्सूनच्या सुरुवातीला (पावसाळ्यात) येतो. त्याच्या पावसाळ्याशी असलेल्या या घनिष्ठ संबंधामुळे ही कथा प्रचलित झाली असावी असे म्हंटले जाते.
पावसाळ्यात पाण्याची उपलब्धता जास्त असते आणि पक्षी पावसाचे पाणी पितात हे स्वाभाविक आहे. या नैसर्गिक वर्तनामुळे ही विशिष्ट कल्पना रूढ झाली असण्याची शक्यता आहे.
चातक हा 'ब्रूड परजीवी' (brood parasitic) आहे, म्हणजे तो स्वतः घरटे बांधत नाही. तो आपल्या अंडी इतर पक्ष्यांच्या घरट्यांमध्ये (उदा. सातभाई) घालतो.
थोडक्यात, चातक पक्षी फक्त पावसाच्या थेंबांवर जगतो ही एक वैज्ञानिक सत्य नसून, ती एक सुंदर, प्रतीकात्मक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या महत्त्वाची लोककथा आहे, जी भारतीय साहित्याचा आणि जनमानसाचा अविभाज्य भाग बनली आहे. अशी मान्यता आहे.