Sudesh
श्रीमत् भगवद्‍गीता जगाला मार्गदर्शक आहे. संस्कृतमधील हे ज्ञान संत ज्ञानेश्वर महाराज यांनी बोलीभाषा मराठीत ‘ज्ञानेश्‍वरी’ अर्थात भावार्थदीपिका ग्रंथरूपाने सर्वांसाठी खुले केले ते ठिकाण म्हणजे नगर जिल्ह्यातील नेवासे. तिथे पैसखांबाचे मंदिर आहे.
संत जनाबाई यांचे अभंग आणि ओव्या प्रसिद्ध आहेत. संत जनाबाईंनी पंढरपूरला श्री विठ्ठल-रुक्मिणीची निष्काम भक्ती केली. त्यांनी स्वकष्टाने दास्यत्व धर्मरूपी निष्काम सेवा केली. अभंग आणि ओव्यारूपी जनता जनार्दनाची सेवा केली. त्यांनी अतिशय परखड शब्दांत समाजाला अभंगांतून मार्गदर्शन केले.
संत तुकाराम महाराज यांच्या सदेह वैकुंठगमन त्रिशतकोत्तर अमृतमहोत्सव सोहळ्यानिमित्त देहूसह राज्यभर कार्यक्रम सुरू आहेत. या पार्श्वभूमीवर पादुका दर्शन सोहळ्यात संत तुकाराम गाथा ग्रंथाचे व महाराजांच्या हस्तलिखिताचे विधिवत पूजन होणार आहे.
श्री संत एकनाथ महाराज यांच्या श्रीएकनाथी भागवतास ४५० वर्षे पूर्ण होत आहेत. त्या अनुषंगाने अकरावे वंशज श्री रघुनाथबुवा नारायणबुवा गोसावी पालखीवाले यांच्या घरी असलेल्या श्री एकनाथी भागवत ग्रंथाच्या मूळ हस्तलिखित ग्रंथाचे पूजन होणार आहे.
संत निळोबाराय महाराज हे संत तुकाराम महाराज यांचे निष्ठावान भक्त. संत तुकाराम महाराजांची भेट व्हावी म्हणून संत निळोबाराय यांनी ४२ दिवस अन्न-पाण्याचा त्याग केला. त्यांच्या भक्तीमुळे संत तुकाराम महाराजांना वैकुंठातून निळोबाराय यांना दर्शन देण्यासाठी यावे लागले.
पूज्य श्री एम यांना श्रीगुरू महावतार बाबाजी यांच्या पादुका पदनपल्ली येथील आश्रमासाठी हव्या होत्या. श्रीगुरू महावतार बाबाजी कधीही पादुका वापरत नसत. एका पौर्णिमेच्या रात्री पूज्य श्री एम यांच्या उपस्थितीत या पादुका त्यांना प्राप्त झाल्या.
श्री दत्त संप्रदायाला ‘दिगंबरा दिगंबरा श्रीपाद वल्लभ दिगंबरा’ हा सर्वश्रेष्ठ मंत्र देणारे वासुदेवानंद सरस्वती (टेंबे महाराज) यांनी भारतीय तत्त्वज्ञान व वाङ्‌मय यामध्ये त्यांचे मोलाचे योगदान आहे. टेंबे स्वामी महाराजांनी श्री दत्तमंदिर स्थापन केल्यापासून तिथे औदुंबर वृक्ष आहे. तिथे दत्त पादुका स्थापन केल्या आहेत.
सत्पुरुष श्री शंकर महाराज यांची समाधी पुणे येथे धनकवडी परिसरात आहे. अंतापूर (जि. नाशिक) गावातील चिमणाजी यांना स्वप्नात मिळालेल्या दृष्टांतानुसार त्यांना रानात एक बालक सापडले. ते शंकराचे भक्त असल्याने त्यांनी या सापडलेल्या बालकाचे नावही शंकर ठेवले.
संत मुक्ताबाई बाराव्या शतकातील थोर संत. संत ज्ञानेश्वर महाराजांना ताटीच्या अभंगातून बोधामृत देणाऱ्या मुक्ताबाई. निवृत्ती, ज्ञानदेव, सोपान आणि मुक्ताबाई यांच्यातील रक्षाबंधन, भाऊबिजेचा भावनिक उत्सव आजही त्याच श्रद्धेने केला जातो.
पंढरपूर येथील श्री विठ्ठल मंदिराच्या महाद्वारात संत नरहरी सोनार महाराजांचे समाधी मंदिर आहे. हरी आणि हर एकच आहेत, हा साक्षात्कार झाल्यानंतर नरहरी महाराज पांडुरंगाचे निस्सीम भक्त झाले. त्यानंतर त्यांनी आपल्या अभंगातून समाज सुधारण्याचे मोठे कार्य केले.
समर्थ रामदास स्वामींनी वेद, उपनिषदे, प्राचीन ग्रंथ, विविध शास्त्रे यांचा सखोल अभ्यास केला. दासबोध, मनाचे श्लोक रचना यांची रचना त्यांनी केली. साधक अवस्थेत असताना श्रीरामांची केलेली प्रार्थनाच त्यांची ‘करुणाष्टके’ झाली.
श्री स्वामी समर्थ म्हणजे दान, तप आणि कर्मातून भक्तांचे जीवन घडविण्याची शिकवण देणारे संत. शारीरिक, मानसिक स्तरावर भक्तांच्या दुःखमुक्तीचे कार्य त्यांनी केले. कुटुंबातील सर्वांमध्ये प्रेम असावे, हपापलेपणातून माणसाची सुटका व्हावी हे सांगण्यासाठी त्यांनी त्यांच्या कार्यातून वैराग्य आणि अनासक्तीचे दर्शन घडविले.
गजानन महाराज हे दत्तात्रेय परंपरेचे (संप्रदाय) गुरू होते. भक्तिमार्गाने देवापर्यंत पोहोचता येते, हा संदेश त्यांनी दिला. गजानन महाराज यांचे जीवन वर्णन करणारा ग्रंथ श्री दासगणू महाराज यांनी लिहिला असून, त्याचे नाव ‘श्री गजानन विजय’ असे आहे.
‘वासुदेव निवास’ ही पवित्र वास्तू असून अनेक सत्पुरुषांच्या आगमन व निवासामुळे ती परम पवित्र झाली आहे. गुळवणी महाराजांनी स्वत:कडे काही ही शेष न ठेवता दोन्ही हातांनी भरभरून वाटले. परमेश्वरी कृपेचा खजिनाच भक्तांमध्ये रिता केला.
वारकरी संप्रदायाचा पाया संत ज्ञानेश्वर महाराजांनी रचला. त्याचा विस्तार संत नामदेव महाराजांनी केला. त्यांनी भागवत धर्माची पताका महाराष्ट्राबाहेर फडकवली. पंजाबमध्ये बाबा नामदेव अशी त्यांची महती वर्णन केली जाते.
पंढरीच्या सावळ्या पांडुरंगावर निष्ठा असलेले सेना महाराज जन्माने मध्य प्रदेशातील आहेत. मात्र, त्यांचे बहुतांश आयुष्य महाराष्ट्रात गेले. महाराष्ट्रातील तत्कालीन संतांसोबत त्यांनी भ्रमण केले. सेना महाराजांनी अभंगाच्या माध्यमातून भक्तिरसाची उपासना केली. जन्माने हिंदी भाषिक संत असले तरी महाराष्ट्रात त्यांना मोठा सन्मान आहे.
संत वेणाबाई मूळच्या मिरज इथल्या. खूप लहानपणी त्या विधवा झाल्या. समर्थ रामदास स्वामी मिरजेला आले असताना त्यांच्या भेटीमुळे, बोलण्यामुळे प्रेरित होऊन, वेणाबाई यांनी समर्थांचे शिष्यत्व स्वीकारले.
साईबाबांनी दिलेला ‘सबका मालिक एक है’ हा उपदेश सर्वदूर पोहोचला आहे. साईबाबांच्या पश्चात भक्तांनी उभारलेल्या साईबाबा मंदिरामुळे शिर्डी धार्मिक क्षेत्र म्हणून प्रसिद्धी पावले आहे. मंदिरात देशभरातून भाविक दर्शनासाठी येतात.
परमेश्वर चरणी समर्पणातून मानवाचे जीवन सफल होते, या वाक्याची अनुभूती आपल्या जीवनकार्यातून शिवपुरीचे (अक्कलकोट) परमसद्गुरू श्री गजानन महाराजांनी दिली.
आध्यात्मिक गुरू आणि आयुर्वेदिक तज्ज्ञ श्रीगुरू डॉ. बालाजी तांबे यांचा जन्म वेदशास्त्रसंपन्न श्री वासुदेवशास्त्री तांबे यांच्या घराण्यात झाला. त्यांच्या कुटुंबात लोकनाथतीर्थ व दत्त संप्रदायाचे टेंबे स्वामी यांची दीक्षा होती. पाच वर्ष पूर्ण व्हायच्या आधीच कुणीही न शिकवता ते अस्खलित वेदमंत्र म्हणत.