डिजिटल स्किल : व्हर्च्युअल लॅब, व्हिआर आणि एआर

अनुभवावर आधारित कौशल्य निर्मिती आणि विकासासाठी प्राथमिक टप्प्यांवर आभासी प्रयोगशाळांचा (व्हर्च्युअल लॅब) उपयोग सर्वाधिक वाढला आहे. रोजगारक्षम मनुष्यबळ निर्मितीसाठी आभासी आणि भौतिक प्रयोगशाळांचे एकत्रित असे ‘हायब्रीड मॉडेल’ प्रचलित आहे. ई-लॅब, व्हर्चुअल लॅब, क्लाऊड लॅब आदींसाठी वापरावयाचे टूल्स, इन्स्ट्रुमेंट्स, प्लॅटफॉर्मस हे अनेकवेळा वेगवेगळे असल्याने आणि विषयानुसार त्यांची बदलती आणि विशिष्ट कौशल्ये आत्मसात करणे आवश्यक झाले आहे. सिम्युलेशनद्वारे प्रयोग करण्यासाठी परस्परसंवादी वातावरण आवश्यक आहे. ऑनलाइनसाठी डोमेन आधारित सिम्युलेशन प्रोग्रॅमसह प्रयोगांचे आयोजनही समाविष्ट आहे.

अनेक वेळा भौतिक प्रयोगशाळांमधील प्रक्रिया आणि क्रियांचे अनुकरण करण्यासाठी आभासी प्रयोगशाळांमध्ये व्हर्चुअल रिअ‍ॅलिटी टेक्नॉलॉजी (आभासी वास्तविकता तंत्रज्ञान) स्वीकारले जात आहे. व्हर्च्युअल प्रयोगशाळा डिझायनर, सिम्युलेटर्स, डिजिटल प्रॅक्टीस कंटेंट डेव्हलपर्स, यूजर फेस टेक्नॉलॉजिस्ट आदी पदांसाठी विशिष्ट डिजिटल कौशल्यप्राप्तीची गरज महत्त्वाची बनली आहे. लॅब वापरकर्त्याला शारीरिक संवेदना आणि उत्पादकता साधने (उदा - अ‍ॅनिमेशन, व्हिडिओ व्याख्याने, प्रात्यक्षिके आणि अभिप्राय) वापरण्यासंबंधी मल्टीमीडियाची रचनात्मक तत्त्वे यामध्ये शोधासाठी अंतर्भूत आहेत. विशेषत- तीन प्रकारच्या आभासी प्रयोगशाळा आहेत त्यामध्ये रिमोट ट्रिगर केलेल्या लॅब, मापन आधारित प्रयोगशाळा, सिम्युलेशन अथवा मॉडेलिंग आधारित लॅब यांचा समावेश आहे.

आभासी प्रयोगशाळांसाठी सॉफ्टवेअर, उद्दिष्टे, संगणकीय नेटवर्क, स्क्रिप्ट संपादन, ऑब्जेक्ट चेक, तपासणी व्यवस्थापनामध्ये नेव्हिगेशन, दर्शक वेळ, पदानुक्रम, स्क्रिप्ट आणि वेळ, संग्रहण, आणि दस्तऐवजीकरण घटक महत्त्वाचे असून त्या कार्यासाठी विशिष्ट कौशल्य प्राप्तीचे युवक गरजेचे आहेत. काही भौतिक प्रयोगांमधील उपकरणांद्वारे वापरकर्त्यांना हानी पोहोचू शकते. त्या परिस्थितीत व्हर्च्युअल प्रयोगशाळा उपयोगी असते. व्हर्च्युअल रिअ‍ॅलिटी (व्हिआर) हे एक संगणक निर्मित वातावरण तयार करते. त्यामध्ये दृश्ये आणि वस्तू वास्तविक दिसतात. परिणामी वापरकर्त्याला ते त्यांच्या सभोवतालच्या वातावरणात मग्न असल्याचे जाणवते. अनेक वेळा हे वातावरण आभासी वास्तविकता हेडसेट म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या उपकरणाद्वारे समजून घेतले जाते.

ऑगमेंटेड रिअ‍ॅलिटी (एआर) ही वास्तविक भौतिक जगाची वर्धित आणि आधुनिक आवृत्ती आहे जी डिजिटल व्हिज्युअल घटक, ध्वनी किंवा तंत्रज्ञानाद्वारे वितरित केलेल्या इतर संवेदी उत्तेजनांच्या वापराद्वारे प्राप्त केली जाते. विशेषत: मोबाईल कॉम्प्युटिंग आणि व्यावसायिक अनुप्रयोगांमध्ये गुंतलेल्या कंपन्यांमध्ये हा एक वाढता कल असल्यामुळेच अनेक ठिकाणी या क्षेत्राचे आकर्षण आहे.

गुगल टिल्ट ब्रश, मास्टरपीस स्टुडिओ, वुफोरिया इंजिन, युनिटी थ्रीडी, ऑक्युलस माध्यम, गुरुत्वाकर्षण स्केच, ॲमेझॉन सुमेरियन अशी अनेक माध्यमे यासाठी उपलब्ध असून ती वापराची आणि विकासाची कौशल्ये प्राप्त करणे गरजेचे बनले आहे

होलोग्राफिक ऑगमेंटेड रिअ‍ॅलिटी (एआर) सिस्टीम हे तंत्रज्ञान स्वत-चा त्रि-आयामी (थ्रीडी) प्रभाव प्रदान करते. होलोग्राम एआर प्रणालीमध्ये वापरला गेल्यास अधिक परस्परसंवादी आणि इमर्सिव्ह व्हर्च्युअल रिअ‍ॅलिटी सेवा देते. होलोग्राम तंत्रज्ञान हे त्रि-आयामी प्रोजेक्शन असून कॅमेरा किंवा चष्मा यांसारखी कोणतीही विशेष उपकरणे न वापरताही पाहता येते त्यामुळेच ते अधिक लोकप्रिय आहे. टेन्सर होलोग्राफी नावाची पद्धत व्हर्च्युअल रिअ‍ॅलिटी, थ्रीडी प्रिंटिंग, इमेजिंग आणि अन्य कार्यासाठी होलोग्राम तयार करण्यास सक्षम ठरते आहे.

व्हर्च्युअल रिअ‍ॅलिटी

होलोग्राम तंत्रज्ञान आणि ऑगमेंटेड रिअ‍ॅलिटीमधील मुख्य फरक म्हणजे व्हर्च्युअल रिअ‍ॅलिटी ही अस्तित्वात आलेली संकल्पना आहे आणि होलोग्राम ही दृश्य प्रतिमा आहे. होलोग्रामचा वापर दैनंदिन जीवनात विज्ञान संकल्पनेसाठी आणि अन्य अनेक कार्यांसाठी केला जात आहे. मार्केट रिसर्च फ्यूचरच्या नवीन अहवालानुसार जागतिक ऑगमेंटेड रिअ‍ॅलिटी आणि व्हर्च्युअल रिअ‍ॅलिटी मार्केट ‌२०२५ पर्यंत ७६६ अब्ज डॉलर्सपर्यंत पोहोचण्याची शक्यता असून वाढीचा दर ७३.७ असल्याने युवकांना या क्षेत्रात कौशल्यप्राप्तीनुसार अनेक करिअरच्या संधी उपलब्ध होणार आहेत.