खेलेगा इंडिया... : स्ट्रेन्थ ट्रेनिंग

- महेंद्र गोखले

भारतीय खेळाडूंना सुरुवातीच्या काळात मूलभूत स्ट्रेन्थ आणि ॲथलेटिक प्रशिक्षण मिळत नाही. सर्व प्रकारच्या क्रीडा प्रशिक्षणाचा पाया ‘स्ट्रेन्थ’ आहे. अनेक प्रशिक्षक आणि पालक सुरुवातीच्या वर्षांत स्ट्रेन्थ प्रशिक्षण सुरू करणे टाळतात. पाया, पोश्चर, फॉर्म याची सुरुवातीच्या वर्षांमध्ये ओळख करून देऊन त्याचा सराव आणि नंतरच्या वर्षांत त्यावर प्रभुत्व मिळवणे आवश्यक असते. नवीन आंतरराष्ट्रीय मतानुसार, लहान मुलांसाठी आणि किशोरवयीन खेळाडूंसाठी स्ट्रेन्थ ट्रेनिंगचे फायदे आहेत. प्रशिक्षण कार्यक्रम योग्य व्यावसायिकांच्या देखरेखीखाली आणि मुलांच्या गरजा, ध्येय आणि क्षमता लक्षात घेऊन आखल्यास खेळाडूंमध्ये स्ट्रेन्थ ट्रेनिंग उत्तम होईल.

योग्य वेळ

योग्यरित्या डिझाइन केलेले स्ट्रेन्थ ट्रेनिंग सर्व वयोगटातील मुलामुलींना लाभदायक ठरतात. ८-१० वर्षे वयोगटातील मुलांनी रेझिस्टन्स बँड, ट्यूब, मेडिसिन बॉल, हलके डम्बेल्स यांसारख्या प्रॉप्सचा वापर करून आणि आपल्या स्वतःच्या वजनाचा वापर करून मूलभूत स्ट्रेन्थ ट्रेनिंग घेतल्याने स्नायूंच्या फिटनेसमध्ये लक्षणीय सुधारणा होते.

वाढीच्या वयात स्ट्रेन्थ ट्रेनिंग घेतल्याने ते शरीरासाठी हानिकारक ठरू शकते किंवा उंचीची वाढ थांबते, असे गैरसमज होते. हाडांना बळकट करण्यासाठी आणि त्यांची योग्य रचना तयार करण्यासाठी बालपण हा सर्वोत्तम काळ असू शकतो. यासाठी वजन सहन करण्याचा शारीरिक व्यायाम करणे गरजेचे आहे. वैज्ञानिक अहवाल किंवा क्लिनिकल निरीक्षणांद्वारे स्पष्ट झाले आहे, की स्ट्रेन्थ ट्रेनिंगमुळे हाडांच्या वाढीवर काहीही विपरीत परिणाम होत नाही.

कामगिरीत सुधारणा

स्ट्रेन्थ ट्रेनिंगचे वेगवेगळे प्रकार वापरून ॲथलेटिक कामगिरीमध्ये लक्षणीय सुधारणा करण्यास मदत होते.

• स्नायूंची ताकद

• शक्ती

• वेग

उडी मारणे, धावणे आणि फेकणे यासारख्या कार्यक्षमता वाढवणाऱ्या कृतींसाठी स्ट्रेन्थ ट्रेनिंग प्रभावी असते.

आरोग्याच्या दृष्टिकोनातून फायदे...

• एकूण शरीर रचनेत सकारात्मक बदल होणे

• शरीरातील चरबी कमी होणे

• लठ्ठ मुलांमध्ये हृदयाचे कार्य वाढवणे

खेळाशी आणि व्यायामाशी संबंधित दुखापतींचे संपूर्णपणे टाळणे ही एक अवास्तव अपेक्षा आहे. परंतु विविध प्रकारचे व्यायाम प्रकार असलेले प्रशिक्षण कार्यक्रम, ज्यामध्ये सामान्य आणि विशिष्ट स्ट्रेन्थ आणि कंडिशनिंगच्या व्यायामाचा समावेश आहे.

• खेळाच्या मोसमाच्या आधी कंडिशनिंगमध्ये स्ट्रेन्थ ट्रेनिंगचा समावेश केल्याने किरकोळ दुखापती कमी होतात.

• स्ट्रेन्थ ट्रेनिंग केलेल्या खेळाडूंना कमी दुखापती झाल्या आणि तसेच दुखापतीतून बाहेर पडण्याचा वेळ कमी झाला. ज्यांनी स्ट्रेन्थ ट्रेनिंग केले नाही त्यांच्या बाबतीत हे दिसून आले नाही.

• खेळाडूंच्या दुखापतींशी संबंधित धोका लक्षात घेऊन स्ट्रेन्थ ट्रेनिंग (उदा. कमी फिटनेस पातळी, स्नायू असंतुलन आणि प्रशिक्षणातील त्रुटी) केले जाते त्यामुळे खेळाडूंमध्ये अतिव्यायामाच्या दुखापतींचा धोका अंदाजे ५० टक्के कमी करण्याची क्षमता आहे. असे प्रशिक्षण खेळाडूंना लहान वयात म्हणजे न्यूरोमस्क्यूलर कमतरता आणि कमी बायोमेकॅनिक्सच्या विकासापूर्वी देणे गरजेचे आहे.