खेलेगा इंडिया... : मूलभूत शारीरिक हालचालींवर भर

- महेंद्र गोखले

क्रीडा संघटनेपेक्षा क्रमवार आणि प्रगतिशील प्रोग्रॅम डिझाईनमध्ये शिकलेल्या योग्य कौशल्य हालचालींद्वारे शारीरिक जाण आणि ॲथलेटिझममध्ये सुधारणा करणे हे महत्त्वाचे घटक आहेत. तांत्रिक आणि रणनितीक कौशल्ये प्रभावीपणे पार पाडण्यासाठी खेळाडूची क्षमता सुधारणे, खेळासाठी आवश्यक असणाऱ्या गोष्टींच्या तयारीसाठी मदत करतील.

क्रीडा कार्यक्रमाचा विकास स्वयंपूर्ण करण्यासाठी शारीरिक जाण आणि खेळाडूच्या हालचालींचा कौशल्य विकास आवश्यक आहे. ते प्रोग्रॅम डिझाइन मॉडेलवर तयार केले जातात. खेळाडूचा विकास ‘उच्च कामगिरी’ मॉडेलद्वारा करू नये. कौशल्य सुधारणा आणि खेळाडूला जास्तीत जास्त काळ टिकून राहण्यासाठी करावा. प्रत्येक व्यक्ती त्याच्या/तिच्या पातळीवर एक खेळाडू आहे. तिचा ॲथलेटिझम वाढविण्यावर भर द्यावा.

प्रशिक्षकाने काय करावे?

व्यायामाची ओळख करून देण्यासाठी नेमके आणि निश्चित ध्येय आणि क्रम आवश्यक आहेत. शिकण्याच्या टप्प्याच्या सुरुवातीच्या काळात तरुण खेळाडूंसाठी कठीण व्यायाम सुरू करण्यात अर्थ नाही. अनेक वेळा प्रशिक्षक अविचाराने कवायती सादर करतात. कशाला प्रोत्साहन देणे गरजेचे आहे, विशिष्ट वेळी खेळाडूसाठी काय सर्वोत्तम आहे, भविष्यात काय घडणार आहे याची जाणीव ठेवावी. प्रशिक्षक सहसा सरावाच्या वेळी अधिकारवाणीने वर्तन करतात आणि मूलभूत हालचाली शिकविण्यासाठी वेळ देण्यास तयार नसतात. खेळाडूच्या प्रतिभेकडे दुर्लक्ष करून, चपळता, सामर्थ्य, वेग आणि सामर्थ्य प्राप्त करण्याची इच्छा प्रशिक्षकाच्या जिंकण्याच्या योजनेवर वर्चस्व गाजवते. परिणामी खेळाडूच्या विकसित होण्याच्या संधी गमावल्या जातात. प्रशिक्षण हा कोणत्याही क्रीडा कार्यक्रमाच्या यशाचा पाया आहे.

कौशल्यांवर भर द्यावा

प्रशिक्षकास योग्य तंत्राबरोबर ती कशी शिकवायची आणि त्यात नेमकेपणा कसा आणायचा याची माहिती असावी. मूल्यमापन प्रक्रियेची पर्वा न करता, निकालावर जास्त भर दिला जातो. यामुळे खेळाडूचा योग्य विकास साधता येणार नाही. व्यायामाची निवड एखाद्या व्यक्तीच्या पार्श्वभूमीवर आणि कोचिंग पॉइंट्स आणि प्रगतीच्या आलेखावर आणि अनुभवावर आधारित असावी. ॲथलीटने त्याच्या/तिच्या शरीराचे वजन नियंत्रित करणे, शारीरिक लवचिकता विकसित करणे आणि सर्व सांध्यांची, सर्व दिशांनी आणि सर्व बाजूंनी योग्य हालचाल करण्यात सक्षम असणे आवश्यक आहे. प्रशिक्षकांनी LTAD चा सिद्धांत समजून घेतला पाहिजे. एकाच वयोगटातील खेळाडूंमध्ये संकल्पना समजणे, भावनिक आणि शारीरिक विकासामध्ये चार वर्षांचा फरक असू शकतो. प्रशिक्षकाच्या दृष्टिकोनातून, प्रत्यक्ष राबवता येणारा, उपयोगी आणि अनुक्रमिक खेळाडूंच्या प्रशिक्षणाच्या लिखित कार्यक्रम असण्याची आवश्यकता आहे. यामध्ये हालचाली आणि कौशल्यांच्या विकासात्मक प्रगतीची आवश्यकता आहे. अधिक अवघड वस्तूंचे (ऑब्जेक्ट) नियंत्रण कौशल्ये प्राप्त करण्यापूर्वी व्यक्तीने या घटकांची वयानुसार योग्यता दर्शविली पाहिजे. LTAD प्रोग्रॅममध्ये हालचाल कौशल्यांची निवड ही सुधारित प्रोग्रॅम डिझाइन मॉडेलवर आधारित असते. यात गरजांचे विश्लेषण आणि व्यायामाची निवड, क्रम, मोजमाप, तीव्रता आणि वारंवारता यांचा समावेश असतो. बेसलाईन मूल्यांकन व्यक्तीच्या ॲथलेटिक प्रशिक्षणाची पार्श्वभूमी आणि हालचाल क्षमता निदर्शनास आणून देईल.

यशस्वी LTAD प्रोग्रॅमने प्रशिक्षकाला योग्य क्रमाचा मार्ग निश्चित करण्यासाठी शिक्षण देत त्याला खालील प्रश्नांची उत्तरे देण्यास सक्षम केले पाहिजे.

• प्रक्रिया अनुमानावर आधारित आहे का?

• योग्य प्रशिक्षण, स्पर्धा आणि पुनर्प्राप्ती प्रदान करण्यासाठी सर्वोत्तम पद्धती लागू केल्या गेल्या आहेत का?

• व्यायामाची निवड अनुक्रमिक आणि प्रगतिशील आहे का?

• अॅथलेटिक विकासाच्या सर्व पैलूंचे शिक्षण प्रशिक्षकाला दिले गेले आहे का?

• हा कार्यक्रम वैयक्तिक परिपक्वतेचे व्हेरिएबल्स (शारीरिक, मानसिक, भावनिक) प्रदान करतो का?

• प्रशिक्षक, पालक आणि खेळाडूंसाठी आवश्यक ते शिक्षण आणि संवाद साधला जातो आहे का?