वेगळ्या वाटा : इंजिनिअरिंगमधील संशोधन

- प्रतीक्षा वाघ

इंजिनिअरिंग म्हटलं की आपल्यासमोर येणारे हमखास पर्याय म्हणजे एखाद्या आय.टी. कंपनीत नोकरी किंवा रस्ते वगैरे बांधकाम करणारे सिव्हिल इंजिनिअर किंवा मशिन बनवणारे मेकॅनिकल इंजिनिअर. काळ बदलला तशा अभियांत्रिकीच्या नवीन शाखा समोर आल्या. त्यात रोबोटिक्स, पेट्रोलियम अशा अनेक फारशा माहिती नसलेल्या विषयातही आता विद्यार्थ्यांचा कल वाढतोय. परंतु इंजिनिअर होणं म्हणजे केवळ नोकरी किंवा व्यवसाय इतकाच मर्यादित अर्थ नाही. संशोधन हे इंजिनिअरिंगमध्ये मोठं क्षेत्र आहे.

क्षेत्र कोणतेही असो अभियांत्रिकी किंवा अन्य संशोधन सारखेच असते. अभियांत्रिकी क्षेत्रामध्ये नवीन कार्य करण्याचे प्रभावी मार्ग शोधण्याची नितांत आवश्यक आहे. कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी प्रारंभापासून काय आहे याचे विश्लेषण केले पाहिजे. कोणत्याही क्षेत्रातील त्रुटी ओळखल्या पाहिजेत आणि त्या दुरुस्त कराव्यात किंवा किमान कमी तरी केल्या पाहिजेत. भूतकाळात अनुत्तरीत राहिलेल्या समस्यांचे निराकरण करण्याचाही यात समावेश आहे. अनुभवी अभियंता कधीही शिकणे थांबवत नाही. प्रत्येकच क्षेत्रात सुधारणेसाठी नेहमीच वाव असते. या सुधारणा तुम्हाला संशोधन, किंमत आणि कार्यक्षमेच्या बाबतीतील नवी धोरणे आखून लागू करू शकतो.

अभियंत्याने करावे या कारणांसाठी संशोधन...

• अभ्यासाद्वारे नवीन सिद्धांत, कल्पना आणि संकल्पना शिकून नवीन तंत्रज्ञान आणि उपाययोजना तयार करू शकतात.

• अभियंत्यांना आधीपासून अस्तित्वात असलेल्या तंत्रज्ञानाचे परीक्षण करण्यास आणि त्यांना अधिक प्रभावी, कार्यक्षम आणि परवडणारे बनविण्यास सक्षम करते.

• वारंवार नवीन तंत्रज्ञान तयार करण्यावर किंवा आधीपासून अस्तित्वात असलेले तंत्रज्ञानाची क्षमता वाढवण्यावर लक्ष केंद्रित करता येते.

• तंत्रज्ञानाच्या जलद प्रगतीचा परिणाम म्हणून, संशोधन अभियंत्यांना त्यांच्या क्षेत्रातील अलीकडील शास्त्रीय आणि तांत्रिक विकासासह कालानुरूप राहण्यास सक्षम होता येते. आणि नवीन तंत्रज्ञानाची रचना आणि विकास करण्यासाठी आवश्यक ज्ञान आणि संसाधने याची माहिती होते.

• आजच्या वेगवान तंत्रज्ञानाच्या वातावरणात अभियंत्यांच्या व्यवसायातील अलीकडील शास्त्रीय आणि तांत्रिक घडामोडींसह अद्ययावत राहणे महत्त्वाचे आहे.

• अभियंत्यांना नवीन उत्पादने आणि तंत्रज्ञान तयार करण्यासाठी आवश्यक असलेली माहिती, संसाधने देऊन, संशोधन अभियंत्यांना स्पर्धात्मक राहण्यास मदत करते.

• संशोधनामुळे सर्जनशीलपणे विचार करण्यासाठी आणि नवीन तसेच कल्पक उपाय शोधण्यासाठी आवश्यक असलेले ज्ञान आणि संसाधने प्राप्त होतात.

• ग्राहकांच्या गरजांनुसार संशोधन करून अभियंते त्यांच्या मागण्या चांगल्या प्रकारे समजून घेऊ शकतात.

• संशोधनाद्वारे त्यांच्या कल्पनांची चाचणी आणि मूल्यमापन करू शकतात, तसेच कोणत्याही संभाव्य समस्या किंवा त्रुटी शोधून त्यामध्ये सुधारणा करू शकतात.

स्पर्धेत टिकून राहण्यासाठी, उच्च-गुणवत्तेचे काम निर्माण करण्यासाठी आणि ग्राहकांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी अभियंत्यांसाठी संशोधन महत्त्वपूर्ण आहे.

(लेखिका जी. एच. रायसोनी कॉलेज ऑफ इंजिनिअरिंग अँड मॅनेजमेंटमध्ये सहायक प्राध्यापिका आहेत.)