लेणींची संख्या वाढली; दुसऱ्या शतकातील बुद्ध लेणींचा शोध

लेणींची संख्या वाढली; दुसऱ्या शतकातील बुद्ध लेणींचा शोध

पुणे : सातारा जिल्ह्यातील वाई येथील पांडवगडाच्या पायथ्याशी ट्रिबिल्स या संस्थेला दुसऱ्या ते चौथ्या शतकातील प्राचीन बुद्ध लेणींचा शोध लागला आहे. थेरवाद परंपरेचे या लेणींचे वैशिष्टय म्हणजे समोरच्या बाजूच्या दोन भिक्खू निवासगृहाच्या मधील भिंतीत एक भिक्खू निवासगृह कोरले आहे. जे महाराष्ट्रातील कोणत्याही लेणींत आढळत नसल्याची माहिती पुरातत्त्वशास्त्रज्ज्ञ मैत्रीय भोसेकर यांनी दिली. 

भोसेकर म्हणाल्या, 'या लेणींच्या डावीकडे आणखीन चार लेणीं असाव्यात कारण लेणी कोरल्याच्या खुणा स्पष्ट दिसतात. या लेणींत पोढी (पाण्याची टाकी) अथवा स्तूप कोरले असण्याची शक्यता आहे. मात्र, सध्या त्यात डोंगरावरून येणाऱ्या पावसाचे पाणी आणि मातीमुळे या लेणी बुजल्या आहेत. याचे उत्खनन करणे गरजेचे असून, त्यामुळे येथील परिसरातील बुद्ध लेणींची संख्या आणि कालावधी लक्षात येऊ शकेल. या लेणींचा अभ्यास किंवा माहिती कुठेही उपलब्ध नाही.

ही लेणी रेणुसे वस्तीजवळ असल्याने या लेणींचे नाव 'रेणुसेवस्ती बुद्ध लेणीं' अशी नोंद करावी असा प्रस्ताव ट्रिबिल्स तर्फे भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण ला देण्यात आला आहे. लवकरच या लेणींचे उत्खनन करावे, अशी मागणी ट्रिबिल्सने पुरातत्त्व विभागाकडे केल्याची माहिती भोसेकर यांनी देत म्हणाले, पांडवगडच्या उतारावर आणखीन एक लेणी समूह असून, याचा उल्लेख सातारा गॅझेटमध्ये आहे. मात्र, भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षणकडे नाही. या लेणीं समूहामध्ये एक आठ फूट खोल पोढी, आठ भिक्खू निवासगृह असलेले विहार आणि एक चैत्यगृह आहे.

सर्व लेणींत अंदाजे सहा फूट मातीचा गाळ साचला आहे. जो अनेक शतकांपासून साचलेला आहे. लेणीं समूह दुसऱ्या ते तिसऱ्या शतकातील असू शकतो. येथील गाळ काढण्यासाठी ट्रिबिल्सने पुरातत्त्व विभागाकडे मागणी केली असून, त्यानंतर या लेणींची माहिती मिळू शकते.

रेणुसेवस्ती बुद्ध लेणीं दुसऱ्या शतकातील असून, वाई परिसरातील प्राचीन बुद्ध लेणींच्या अभ्यासात यामुळे भर पडणार आहे. प्राचीन काळी वाई, सातारा, कराड, शिरवळ, बावधान हा प्रदेश व्यापारी मार्गावरचा असल्याने एकेकाळी बौद्ध भिक्खुंनी गजबजलेला होता. लवकरच या विषयावर शोध निबंध आंतराष्ट्रीय स्तरावर सादर केला जाईल.

- मैत्रेयी भोसेकर, पुरातत्त्वशास्त्रज्ज्ञ.

पांडवगडाच्या पायथ्याशी असलेली लेणी ही विहारलेणी आहे. परिसरात काही लेण्या बुजलेल्या आहेत. तेथील उत्खनन केल्यास आणखी लेणी सापडण्याची शक्यता आहे. स्थापत्यकलेचे वैशिष्ट्य असलेली ही लेणी दुसऱ्या व तिसऱ्या शतकातील आहेत.

- डॉ. श्रीकांत गणवीर, सहायक प्राध्यापक, पुरातत्त्व विभाग, डेक्कन कॉलेज, पुणे

व्यापारी मार्गावर सह्याद्रीच्या कुशीत लेण्या

सह्याद्रीच्या काळ्या पाषाणात बौद्ध भिक्खुंसाठी भक्कम आणि शाश्र्वत काळ टिकणारी सुरेख, नक्षीदार लेण्या इ.स. पूर्व २०० ते इ.स.७०० या काळात कोरल्या आहेत. विशेष म्हणजे या सर्व लेण्या भोर घाट, नाणे घाट आणि थाळ या व्यापारी मार्गावर कोरल्या आहेत. या लेण्यांच्या परिसरात व्यापारी प्रवास थांबा घेत व त्यामुळे या लेण्यांना व्यापारी मार्गावर कोरल्या आहेत. या लेण्यांच्या परिसरात व्यापारी प्रवास थांबा घेत व त्यामुळे या लेण्यांना व्यापाऱ्यांचे सहाय्य देखील मिळत. 

Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Related Stories

No stories found.
Esakal Marathi News
www.esakal.com