Padma Awards : यंदा 106 जणांना मिळाला पद्म.. जाणून घ्या पुरस्कर्त्यांना कोणत्या मिळतात सुविधा?
Padma Awards : प्रजासत्ताक दिनाच्या पूर्वसंध्येला अनेक मान्यवरांना पद्म पुरस्कार घोषित होत असतात. पद्म पुरस्कार हे भारत सरकारकडून दिला जाणारा सर्वोच्च नागरी सन्मान आहेत. १९५४ सालापासून भारतात पद्म पुरस्कारांचे वितरण केले जाते.पण हे पद्म पुरस्कार कोणाला द्यायचे आणि कोणाला नाही, याची निवड सरकार कशाप्रकारे करते ? चला आपण त्याबद्दल जाणून घेऊया…
१९५४ साली पद्म पुरस्कारांचा वितरणाला सुरुवात करण्यात आली. प्रजासत्ताक दिनाच्या पूर्वसंध्येला दरवर्षी ह्या पुरस्कार विजेत्यांच्या नावांची यादी जाहीर केली जात असते.हा पुरस्कार तीन पातळीवर दिला जातो. पद्मश्री, पद्मभूषण आणि पद्मविभूषण. एखाद्या विषयात अथवा क्षेत्रात जी व्यक्ती आपलं अमुल्य असं योगदान देत असते, त्या व्यक्तीला पद्म पुरस्काराने सन्मानित करण्यात येतं.कला, साहित्य आणि शिक्षण, क्रीडा, वैद्यक, सामाजिक कार्य, विज्ञान यासह अनेक क्षेत्रात असामान्य कामगिरी करणाऱ्या आणि विशेष कार्य करणाऱ्यांना पद्म पुरस्कार दिले जातात.
हा पुरस्कार तीन श्रेणींमध्ये दिला जातो.
पद्मविभूषण: अपवादात्मक आणि विशिष्ट सेवेसाठी
पद्मभूषण: उच्च श्रेणीतील विशिष्ट सेवेसाठी
पद्मश्री: विशिष्ट सेवेसाठी
पंतप्रधान दरवर्षी पद्म पुरस्कार समिती स्थापन करतात. याचे प्रमुख कॅबिनेट सचिव असतात आणि त्यात गृह सचिव, राष्ट्रपतींचे सचिव आणि चार ते सहा प्रतिष्ठित व्यक्ती सदस्य म्हणून असतात.पद्म पुरस्कार समितीने केलेल्या शिफारशींवर पद्म पुरस्कार प्रदान केले जातात, जे पंतप्रधान आणि राष्ट्रपतींना मंजुरीसाठी सादर केले जातात.
वंश, व्यवसाय, पद किंवा लिंग असा भेद न करता सर्व व्यक्ती या पुरस्कारांसाठी पात्र आहेत. तथापि, डॉक्टर आणि शास्त्रज्ञ वगळता PSU सह काम करणारे सरकारी कर्मचारी या पुरस्कारांसाठी पात्र नाहीत.हा पुरस्कार सामान्यतः मरणोत्तर बहाल केला जात नाही. मात्र अत्यंत पात्र प्रकरणांमध्ये, सरकार मरणोत्तर पुरस्कार देण्याचा विचार करू शकते.
पद्म पुरस्काराची उच्च श्रेणी प्रदान करताना पूर्वीचा पद्म पुरस्कार प्रदान केल्यापासून किमान पाच वर्षांचा कालावधी निघून गेला असला पाहिजे. मात्र अत्यंत पात्र प्रकरणांमध्ये, पुरस्कार समितीकडून शिथिलता दिली जाऊ शकते.दरवर्षी मार्च/एप्रिल महिन्यात भारताच्या राष्ट्रपतींद्वारे पुरस्कार प्रदान केले जातात जेथे पुरस्कार विजेत्यांना राष्ट्रपतींच्या स्वाक्षरीचे सनद (प्रमाणपत्र) आणि पदक दिले जाते. प्राप्तकर्त्यांना मेडलची एक छोटी प्रतिकृती देखील दिली जाते, जी ते कोणत्याही समारंभ/राज्यीय समारंभात इ. पुरस्कारार्थींची इच्छा असल्यास परिधान करू शकतात. सादरीकरण समारंभाच्या दिवशी पुरस्कार विजेत्यांची नावे भारतीय राजपत्रात प्रसिद्ध केली जातात.
एका वर्षात दिल्या जाणाऱ्या एकूण पुरस्कारांची संख्या (मरणोत्तर पुरस्कार आणि NRI/परदेशी/OCIs यांना सोडून) 120 पेक्षा जास्त नसावी.पुरस्कार हे शीर्षकाशी संबंधित नाही आणि पुरस्कारार्थींच्या नावाचा प्रत्यय किंवा उपसर्ग म्हणून वापरला जाऊ शकत नाही.
पुरस्कार कोण ठरवत?
पद्म पुरस्कारांसाठी प्राप्त झालेली सर्व नामांकने दरवर्षी पंतप्रधानांनी स्थापन केलेल्या पद्म पुरस्कार समितीसमोर ठेवली जातात. पद्म पुरस्कार समितीचे अध्यक्ष कॅबिनेट सचिव असतात आणि त्यात गृह सचिव, राष्ट्रपतींचे सचिव आणि चार ते सहा प्रतिष्ठित व्यक्ती सदस्य म्हणून असतात. समितीच्या शिफारशी पंतप्रधान आणि राष्ट्रपती यांच्याकडे मंजुरीसाठी सादर केल्या जातात.
निवड मापदंड
पद्म पुरस्कार समितीने निवडीसाठी कोणतेही कठोर निकष किंवा कठोर फॉर्म्युला लागू केला नसला तरी, निवड करताना ती एखाद्या व्यक्तीची जीवनकाल उपलब्धी शोधते. निवडल्या जाणार्‍या व्यक्तीच्या कर्तृत्वामध्ये सार्वजनिक सेवेचा घटक असायला हवा. हा पुरस्कार विशेष सेवांसाठी दिला जातो आणि केवळ दीर्घ सेवेसाठी नाही. हे केवळ विशिष्ट क्षेत्रातील उत्कृष्टता नसावे, तर निकष उत्कृष्टता प्लस असावेत.
काय सुविधा मिळतात?
पद्म पुरस्कारात राष्ट्रपतींची स्वाक्षरी आणि शिक्का असलेलं प्रमाणपत्र आणि बॅज दिला जातो. तसेच पुरस्कार विजेत्याची थोडक्यात माहिती देणार्‍या स्मरणिकेचं प्रकाशनही समारंभाच्या दिवशी केलं जातं. पुरस्कार विजेत्यांना बॅजची एक प्रतिकृती देखील प्रदान केली जाते. कोणत्याही कार्यक्रमात किंवा राज्य समारंभात ते हा बॅज वापरू शकतात.
या पुरस्कारात कोणतीही रक्कम दिली जात नाही. तसेच रेल्वे प्रवास किंवा हवाई प्रवासाच्या सुविधाही दिल्या जात नाहीत. भारत सरकारच्या पद्म पुरस्कार वेबसाइटनुसार, आजअखेर 325 पद्मविभूषण, 1294 पद्मभूषण आणि 3330 पद्मश्री पुरस्कार देण्यात आले आहेत.
हे ही वाचा
