दिवाळी अंकातून ‘साहित्यिक’ फराळाची मेजवानी

महिमा ठोंबरे : सकाळ वृत्तसेवा
पुणे, ता. ३१ : दिवाळी म्हटल्यावर पणत्या, आकाशकंदील, अभ्यंगस्नान, फराळ या गोष्टी आल्याच! मात्र यासोबतच खऱ्या अर्थाने मराठीजनांची दिवाळी पूर्णत्वाला जाते, ती दिवाळी अंकांनी. महाराष्ट्राच्या समृद्ध सांस्कृतिक वारशाची खूण म्हणजे ही दिवाळी अंकांची परंपरा. यंदाही या परंपरेनुसार दर्जेदार साहित्यिक आणि सांस्कृतिक फराळाची मेजवानी देणारे अनेकविध दिवाळी अंक बाजारात दाखल झाले आहेत. दरवर्षीप्रमाणे या अंकांना रसिकांचा उदंड प्रतिसाद मिळतो आहे.
मराठीत अंदाजे ३०० ते ४०० दिवाळी अंक प्रकाशित होत असतात. यंदाही ३०० हून अधिक अंक प्रकाशित झाले आहेत. काही नवीन अंकांचाही यंदा समावेश झाला आहे. यातील काही अंक दसऱ्याच्या मुहूर्तावर प्रकाशित होतात. तर काही अंक दिवाळीच्या चार-पाच दिवसांपूर्वी प्रकाशित झाले आहेत. यात विविध विषयांना वाहिलेल्या अंकांचा समावेश आहे.
या अंकांमध्ये ललित साहित्यविषयक अंकांना सर्वाधिक प्रतिसाद आहे. यात ‘मौज’, ‘हंस’, ‘साप्ताहिक सकाळ’ या अंकांना मागणी आहे. त्यापाठोपाठ गूढ किंवा रहस्य या विषयाला वाहिलेल्या अंकांना वाचकांची पसंती मिळते आहे. यात ‘धनंजय’, ‘नवल’, ‘भयकथा’, ‘हेर’ या अंकांना मागणी आहे. महिलांविषयक अंकांमध्ये ‘माहेर’, ‘मेनका’, ‘मिळून साऱ्याजणी’ यांना प्रतिसाद मिळतो आहे.
विनोदी दिवाळी अंकांमध्ये ‘जत्रा’, ‘आवाज’, ‘मोहिनी’ यांना तर; लहान मुलांसाठीच्या अंकांमध्ये ‘किशोर’, ‘छात्र प्रबोधन’, पासवर्ड यांना वाचकांची पसंती आहे. अर्थविषयाला वाहिलेल्या ‘सकाळ मनी’ आणि राजकारण हा विषय केंद्रस्थानी असलेल्या ‘सरकारनामा’ या अंकांना त्यांच्या वैशिष्ट्यांमुळे मोठी मागणी आहे. याशिवाय शेती, क्रिकेट, ज्योतिष, नृत्य-संगीत अशा विविध विषयांना वाहिलेले अंकही बाजारात उपलब्ध आहेत.

८ ते १० कोटींची उलाढाल
मराठी दिवाळी अंकांच्या बाजारपेठेची संपूर्ण उलाढाल दरवर्षी सुमारे ८ ते १० कोटी, इतकी होते. प्रत्येक दिवाळी अंकांच्या किमान ५०० ते एक हजार प्रती निघतात. तर नावाजलेल्या दिवाळी अंकांच्या पाच ते सहा हजार प्रती विकल्या जातात. पूर्वी केवळ वितरकांवर अवलंबून असलेली दिवाळी अंकांची बाजारपेठ आता ऑनलाइन व्यासपीठांमुळे विस्तारली आहे. समाज माध्यमांवरून दिवाळी अंकांची प्रसिद्धी करण्याचे प्रमाणही आता वाढले आहे.

दिवाळी अंकांच्या माध्यमातून नवीन लेखकांना प्रामुख्याने संधी दिली जात असे. मागील काही वर्षांत याचे प्रमाण कमी झाले होते; मात्र आता पुन्हा एकदा ही परंपरा सुरू झालेली दिसते. पूर्वी दिवाळी अंकांची संख्याही मर्यादित होती, वितरण व्यवस्थेलाही मर्यादा होत्या. आता त्या मर्यादा नसल्याने रसिकांचा प्रतिसादही वाढतो आहे. दिवाळीनिमित्त भेट देण्यासाठी देखील दिवाळी अंक खरेदी करण्याचे प्रमाण वाढले आहे.
- रमेश राठीवडेकर,
संचालक- अक्षरधारा बुक गॅलरी