अक्षरांपासून भाषा शिकवणं अशास्त्रीय (शिवराज गोर्ले )

बालक-पालक
भाषा शिकण्याच्या चार पायऱ्या असतात. श्रवण, संभाषण, वाचन, लेखन. घरात मुलं भाषा शिकतात ती केवळ श्रवण करून. त्यानंतर संभाषणही शिकतात. लेखन मात्र शाळेवरच सोपवलं जातं. प्राथमिक शाळेत मराठी कसं शिकवलं जातं या संदर्भात वर्षा सहस्रबुद्धे यांनी मांडलीय ती वस्तुस्थिती अशी आहे : प्राथमिक शाळेत मुळाक्षरांच्या तक्‍त्यावरून भाषा शिकवली जाते. मुळाक्षरांच्या तक्‍त्यात असलेल्या एकाच आणि तेवढ्याच चित्राशी एकेका अक्षराची कायमची सांगड घालून शिकवलं जातं. ‘गाय रानात जाते’ हे वाक्‍य मुलं कसं वाचतात? ‘ग’ गवताचा, ‘ग’ ला काना गा, ‘य’ यज्ञाचा. गाय इथपासून ते ‘त’ तलवारीचा, ‘त’ ला मात्रा ते इथपर्यंत. खरं तर हे वाक्‍य वाचताना गाय, रान आणि जाणे या तीन शब्दांचे अर्थ मुलांच्या मनात चमकून जायला हवेत आणि त्यांच्या परस्परांशी असलेल्या संबंधाचाही बोध व्हायला हवा. 

मात्र, तक्ता पद्धतीमुळे गोंधळ होतो. वाचन तुकड्या तुकड्यांनी होते. वाचनाचा वेग कमालीचा कमी होतो. अर्थ समजण्यात अडथळे येतात. बहुतेक वेळा मुलं अर्थापर्यंत पोचतच नाहीत. अर्थ न समजता संथगतीनं वर्षानुवर्षे वाचन केल्यामुळे वाचन निरस होतं. ते फक्त एक तांत्रिक कौशल्य ठरतं. वाचनातला आनंद मुलं घेऊच शकत नाहीत. सुटी एक एक अक्षरे शिकवून भाषा शिक्षण ही पद्धत मराठीच्या बाबतीत केवळ तांत्रिक व अशास्त्रीयच ठरते. सुट्या अक्षरांना मुलांच्या दृष्टीनं अर्थ नसतो. त्यामुळे अक्षर गिरवणं मुलांना कंटाळवाणं वाटतं. त्यातून काही समाधान मिळत नाही. वाचायची व लिहायची सुरवात (बालमानसशास्त्र व शिक्षणशास्त्र यानुसार) शब्दांनी व्हायला हवी. शब्दांना अर्थ असतो. त्यामुळे मुलांचा शिकण्यातला रस टिकून राहतो, वाढतो. 

एका अक्षरासाठी एकच शब्द न घेता मुलांकडून भरपूर शब्द घेत, त्यांच्या अर्थाबद्दल बोलत पुढे जायला हवं. उदा. ‘पडणे’ शब्दाचे दहा वर्षांच्या मुलांनी पन्नासहून जास्त संदर्भ सांगितले होते. खाली पडणे, डाग पडणे, थंडी पडणे इत्यादी वाचायला शिकवताना अर्थ पोचवण्यासाठी आवाजाचा, आघातांचा, स्वरांचा वापर कसा करायचा हेही जोडीनं शिकवायला हवं. 

वाचण्या लिहिण्यासाठी पोषक वातावरण निर्माण करायला हवं. वाचन आणि लेखन खऱ्याखुऱ्या जगण्याशी जोडायला हवं. त्यात मुलांच्या अनुभवांना आवर्जून स्थान द्यायला हवं. वाचनाची गोडी लागायला हवी असेल, तर वाचलेल्या मजकुराशी मुलांचं नातं जुळायला हवं.

#WeCareForPune आम्ही आहोत पुण्याचे सजग नागरिक 
तुम्ही सजग नागरिक आहात का? तुमच्या आजुबाजूला घडणार्‍या गोष्टी, तुम्हाला जाणवणार्‍या समस्या, त्यावरचे उपाय हे सगळे मांडण्यासाठी आता तुमच्यासाठी हक्काचे 'संवाद' हे माध्यम उपलब्ध करून देण्यात आले आहे. यासाठी 'सकाळ संवाद' मोबाईल अॅप्लिकेशन डाऊनलोड करा. त्याद्वारे तुम्ही आम्हाला फोटो, व्हिडिओ आणि बातम्या पाठवू शकता. हे करताना आपले संपूर्ण नाव आणि संपर्क क्रमांक आवर्जून द्या. #WeCareForPune या उपक्रममध्ये सहभाग घ्या. 

#SakalSamvad #WeCareForPune