झोपेतले अडथळे

जोखीम घटक...

• जास्त वजन : ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनिया (Obstructive sleep apnea) असलेल्या बहुतेक लोकांचे वजन जास्त असते. वरच्या श्वासमार्गाभोवती चरबीचा साठा श्वास घेण्यास अडथळा आणू शकतो. हायपोथायरॉयडिझम आणि पॉलिसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम यांसारख्या लठ्ठपणाशी संबंधित वैद्यकीय परिस्थितीदेखील अडथळा आणणारा स्लीप ॲपनिया होऊ शकतो.

• मोठे वय : ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनियाचा धोका तुमच्या वयानुसार वाढतो; पण साठी आणि सत्तरीनंतर तो कमी होत असल्याचे दिसून येते.

• अरुंद श्वासमार्ग : तुमचे श्वासमार्ग नैसर्गिकरीत्या अरुंद असू शकतात किंवा तुमचे टॉन्सिल किंवा ॲडेनोइड्स मोठे होऊ शकतात आणि तुमची श्वासनलिका रोखू शकतात.

• उच्च रक्तदाब : हायपरटेन्शन असलेल्या लोकांमध्ये ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनिया हा तुलनेने सामान्य आहे.

• तीव्र अनुनासिक रक्तसंचय : ज्यांना रात्रीच्या वेळी सतत अनुनासिक रक्तसंचय होते, त्यांच्यामध्ये ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनिया दुप्पट आढळतो, कारण काहीही असो, हे अरुंद श्वासमार्गामुळे असू शकते.

• धूम्रपान : जे लोक धूम्रपान करतात, त्यांना स्लीप ॲपनिया होण्याची शक्यता असते.

• मधुमेह : ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनिया हा मधुमेह असलेल्या लोकांमध्ये अधिक सामान्य असू शकतो.

• कौटुंबिक इतिहास : कुटुंबातील सदस्यांना स्लीप ॲपनिया असल्‍याने तुमचा धोका वाढू शकतो.

• दमा : संशोधनामध्ये अस्थमा आणि अडथळ्याच्या झोपेच्या श्वसनक्रिया बंद होण्याचा धोका यांच्यातील संबंध आढळून आला आहे. सर्वसाधारणपणे, प्रीमेनोपॉझल महिलांपेक्षा पुरुषांमध्ये स्लीप ॲपनिया होण्याची शक्यता दुप्पट किंवा तिप्पट असते. रजोनिवृत्तीनंतर महिलांमध्ये स्लीप ॲपनियाची वारंवारता वाढते.

गुंतागुंत

• ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनिया ही एक गंभीर वैद्यकीय स्थिती मानली जाते. गुंतागुंतींमध्ये हे समाविष्ट असू शकते...

• दिवसा थकवा आणि झोप. रात्री झोप अपुरी झाल्यामुळे, अवरोधक स्लीप ॲपनिया असणाऱ्या लोकांना अनेकदा दिवसा तीव्र तंद्री लागू शकते, थकवा जाणवतो आणि चिडचिड होते. त्यांना लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण येऊ शकते आणि त्यांना कामावर, टीव्ही पाहताना किंवा गाडी चालवतानादेखील झोप येण्याची शक्यता असते. यामुळे त्यांच्या बाबतीत कामाशी संबंधित अपघात होण्याचा धोका जास्त असतो.

• स्लीप ॲपनिया असलेल्या मुलांची आणि तरुणांची शाळा-महाविद्यालयांत कामगिरी खराब असू शकते आणि त्यांना सामान्यतः लक्ष किंवा वर्तन समस्या असू शकतात.

• हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी समस्या : ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनिया दरम्यान रक्तातील ऑक्सिजनच्या पातळीत अचानक घट झाल्याने रक्तदाब वाढतो आणि हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी प्रणालीवर ताण येतो. ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनिया असलेल्या अनेकांमध्ये उच्च रक्तदाब विकसित होतो, ज्यामुळे हृदयविकाराचा धोका वाढू शकतो.

• ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनिया जितका गंभीर असेल, तितका कोरोनरी आर्टरी डिसीज, हार्ट अटॅक, हार्ट फेल्युअर आणि स्ट्रोकचा धोका जास्त असतो.

• ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनियामुळे हृदयाच्या असामान्य लयीचा (अॅरिथमिया) धोका वाढतो, ज्यामुळे रक्तदाब कमी होतो. आधीपासूनच हृदयविकार असल्यास, वारंवार लय बिघडण्याची स्थिती अचानक मृत्यूस कारणीभूत ठरू शकते.

औषधे आणि शस्त्रक्रियेतली गुंतागुंत

तुम्हाला स्लीप ॲपनिया असल्यास, मोठी शस्त्रक्रिया करून, विशेषत: शांत झाल्यानंतर आणि पाठीवर पडून राहिल्यानंतर, श्वासोच्छ्वासाचा त्रास वाढू शकतो. ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनिया असलेल्या लोकांना शस्त्रक्रियेनंतर गुंतागुंत होण्याची शक्यता जास्त असते.

शस्त्रक्रिया करण्यापूर्वी, तुम्हाला स्लीप ॲपनिया किंवा संबंधित लक्षणे असल्यास तुमच्या डॉक्टरांना सांगा.

मोठ्याने घोरणे तुमच्या सभोवतालच्या लोकांना चांगली विश्रांती मिळण्यापासून रोखू शकते आणि शेवटी तुमचे नातेसंबंध विस्कळित होऊ शकतात.

ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनिया असणाऱ्या लोकांना स्मरणशक्तीच्या समस्या, सकाळची डोकेदुखी, मूड बदलणे किंवा नैराश्य आणि रात्री वारंवार लघुशंकेची गरज भासण्याची तक्रार असू शकते.

या विकारासंबंधी आणखी काही गोष्टी जाणून घेऊन पुढील भागात.

- डॉ. अश्विनी जोशी