हजारो किलोमीटरचा प्रवास! पक्षी स्थलांतराचा मार्ग कसा शोधतात?

स्थलांतराचा मार्ग

अनेक पक्षी हे स्थलांतरालाठी आकाशात उंच उडलांना आपल्याला पहायला मिळतात पण हे पक्षी स्थलांतराचा मार्ग कसा शोधतात? तुम्हाला माहित आहे का?

पृथ्वीचे चुंबकीय क्षेत्र

पक्ष्यांच्या शरीरात (डोळे/चोच) नैसर्गिक 'मॅग्नेटोरिसेप्शन' नावाची क्षमता असते, ज्यामुळे ते पृथ्वीचे चुंबकीय क्षेत्र जाणू शकतात. हे त्यांचे नैसर्गिक होकायंत्र (Internal Compass) म्हणून कार्य करते.

सूर्याची स्थिती

दिवसा प्रवास करताना पक्षी सूर्याच्या स्थितीचा (उगवणे आणि मावळणे) वापर करून दिशा ठरवतात. यासाठी त्यांना त्यांच्या आंतरिक घड्याळाची (Internal Clock) मदत होते.

ताऱ्यांचा नकाशा

रात्री प्रवास करणारे पक्षी आकाशातील तारकासमूह (उदा. ध्रुवतारा) आणि ताऱ्यांच्या स्थितीचा 'नैसर्गिक नकाशा' म्हणून वापर करतात.

आंतरिक घड्याळ

त्यांच्या शरीरातील जैविक घड्याळ (Circadian Rhythm) त्यांना वेळ आणि दिशा यांचे संयोजन साधून, सूर्याच्या बदलत्या स्थितीनुसार (दिवसभरात) दिशांची अचूक गणना करण्यास मदत करते.

दृश्य खुणा

प्रवासादरम्यान पक्षी ओळखीच्या मोठ्या खुणा, जसे की किनारी रेषा, नद्या, डोंगररांगा किंवा मोठी शहरे, यांचा 'नकाशा' म्हणून वापर करून मार्ग लक्षात ठेवतात.

गंधाची जाणीव

काही विशिष्ट पक्षी (उदा. समुद्रावरील पक्षी) विशिष्ट गंधाचा मागोवा घेत त्यांच्या प्रजनन किंवा घरट्याच्या ठिकाणांपर्यंत पोहोचतात.

कार्यक्षम स्थलांतर

पक्षी त्यांच्या पालकांकडून किंवा अनुभवी पक्ष्यांच्या थव्याकडून सुरक्षित आणि कार्यक्षम स्थलांतराचे मार्ग शिकतात, ज्यामुळे मार्ग शोधण्यात मदत होते.

लहरी ध्वनी

पक्षी हजारो मैलांवरून येणारे लहरी ध्वनी (Infrasound) आणि समुद्रासारख्या ठिकाणांचे आवाज ऐकून जमिनीवरील ठिकाणांची माहिती मिळवतात.

नयनरम्य निसर्ग आणि विविध पदार्थांची मेजवाणी, दक्षिण भारतातील नृत्यांची परंपरा जपणारे हे स्थळ नक्की पहा