छत्रपती शिवाजी महाराजांनी घराणेशाही कशी मोडीत काढली?

तत्व–

शिवाजी महाराजांनी घराणेशाहीला कधीच प्रोत्साहन दिले नाही; सेवा नेहमी गुणवत्तेनुसार व निष्ठेनुसार दिली.

नियम –

सरनोबतीच्या वेळी एखादा हवालदार मृत्यू पावला तर त्याची जागा त्याच्या नातेवाइकांना लगेच देऊ नये, हा स्पष्ट आदेश होता.

दक्षता–

घोडदळातील सरदाराने सुचविलेला व्यक्ती योग्य असेलच असे नाही, म्हणून त्याला गडावर सेवा लगेच देण्यास मनाई होती.

सुरक्षा–

शत्रूला गडात प्रवेश मिळू नये म्हणून ओळखीच्या माध्यमातून भरती करण्यास मर्यादा होत्या.

धोका–

जास्त नातेवाईक एकाच गडावर असले तर बंड किंवा फितुरीची शक्यता वाढत असल्याचे महाराजांना जाणवत होते.

नियोजन –

व्यवस्थापनासाठी मात्र जेथे मनुष्यबळाची कमतरता असेल तिथे योग्य अनुभव असलेल्या नातेवाइकांना सेवा दिली जात असे.

उदाहरण –

पुरंदरचे किल्लेदार महादजी निळकंठराव सरनाईक यांच्या मृत्यूनंतर त्यांचे चार मुलांमध्ये किल्लेदारपदावरून वाद झाला.

हस्तक्षेप –

शिवाजी महाराजांनी हा वाद शांत करण्याचा प्रयत्न केला, पण कोणाच्याही मनात ऐकण्याची तयारी नव्हती.

निर्णय–

भविष्यातील धोका टाळण्यासाठी महाराजांनी चौघा सरनाईक बंधूंना कैद केले.

ताबा–

पुरंदर किल्ला महाराजांनी आपल्या ताब्यात घेतला आणि त्यावर नवीन किल्लेदार नेमला.

नेमणूक–

या गडावर नेतोजी पालकर यांना किल्लेदार म्हणून नेमण्यात आले.

सन्मान–

महादजींच्या मुलांना मात्र त्यांचा पूर्वीचा दर्जा व जमिनींचा हिस्सा देऊन न्याय दिला गेला.

उन्नती–

पुढे नेतोजी पालकर यांना सैन्याचा सरसेनापती पदापर्यंत पदोन्नती मिळाली.

परंपरा–

प्रतापराव गुजर सरसेनापती होण्यापूर्वी राजगडचे किल्लेदार होते, पण त्यांच्याही नातेवाइकांना तशीच जागा देण्यात आली नाही.

बदल–

किल्लेदाराच्या नातेवाइकांना सेवा देताना त्यांना त्या गडावर न ठेवता इतर गडावर पाठवून बंडाची शक्यता महाराजांनी रोखली.

संदर्भ -

श्री रामचंद्रपंत अमात्य यांनी हे आज्ञापत्रात लिहंल आहे.

शिवाजी महाराजांचा लाडका किल्ला; तब्बल ६,००० होन खर्चून केला होता अभेद्य!