Sandip Kapde
रायगडावर छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या दोन राज्याभिषेक सोहळ्यांसाठी दोन भव्य हत्ती आणले गेले होते.
राज्याभिषेकाच्या चित्रांमध्ये हत्ती दिसतात, पण रायगडावर ते कसे पोहोचवले गेले, हा प्रश्न नेहमी पडतो.
अनेक किल्ल्यांवर "हत्ती दरवाजा" नावाचे भव्य प्रवेशद्वार असतात.
राज्याभिषेकासाठी वापरलेल्या हत्तींचा उल्लेख इंग्रज वकील हेन्री ऑक्सिंडेन यांनी आपल्या लेखनात केला आहे.
महाराजांना भेटून परतताना ऑक्सिंडेन यांनी पाहिले की नगारखान्याच्या दोन्ही बाजूंना दोन हत्ती उभे होते.
गडाचा मार्ग खडतर असल्याने, हे हत्ती रायगडावर कसे आणले गेले, याचा उलगडा त्याला होत नव्हता.
दरबार संपल्यानंतर महाराजांची भव्य हत्तीस्वारीची मिरवणूक निघाली.
रायगडासारख्या दुर्गम गडावर हत्ती चढवण्यासाठी महाराजांनी खास पिलखाना बांधण्याची व्यवस्था केली होती, असे ऑक्सिंडेनच्या पत्रातून कळते.
काही जणांनी पालखीतून हत्ती आणल्याची कथा रचली, पण त्यावर विश्वास ठेवणे कठीण होते.
आजही हत्ती सह्याद्रीच्या घाटमाथ्यावरून कोकणात उतरतात.
कोल्हापूर आणि तिलारी भागातील घाटमार्ग रायगडापेक्षा अधिक दुर्गम असूनही हत्ती तेथे सहज उतरतात.
जंगली हत्ती पर्वत ओलांडतातच, पण प्रशिक्षित हत्ती तर विविध कसरती करू शकतात; त्यामुळे रायगड चढणे त्यांच्यासाठी कठीण नव्हते.
इंग्रजांसाठी हत्ती नवा अनुभव होता; युरोपमध्ये ते फारसे दिसत नसल्याने त्यांना आश्चर्य वाटले.
भारतात प्राचीन काळापासून हत्ती पाळले जातात आणि त्यांना उत्कृष्ट प्रशिक्षण दिले जाते.
सैन्यात घोडदळ अधिक असूनही प्रशिक्षित सैनिक असलेल्या राजासाठी रायगडावर हत्ती नेणे विशेष कठीण नव्हते.
महाराजांकडे हत्तींची संख्या कमी होती; मात्र एका बखरीत काही हत्तींची नावे नोंदलेली आहेत.
हिरोजी इंदलकर यांनी लिहिलेल्या शिलालेखात रायगडावर हत्ती असल्याचा उल्लेख सापडतो.
इतिहास अभ्यासक इंद्रजित सावंत यांनी एका मुलाखतीत ही माहिती दिली आहे.