Sandip Kapde
छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सरसुभेदारांच्या सहकार्याने चौल सुम्यासाठी कुलकर्ण्यांचे हक्क निश्चित केले.
कुलकर्ण्यांच्या वतनपत्रात त्यांच्या विविध हक्कांचा सविस्तर उल्लेख आढळतो.
कुलकर्ण्यांना त्यांच्या पगाराव्यतिरिक्त अतिरिक्त रोख रक्कम स्वीकारण्याचा हक्क होता.
ग्रामस्थांकडून मिळणाऱ्या महसुलाचा ठराविक वाटा कुलकर्ण्यांना दिला जात असे.
गावच्या चांभाराकडून दरवर्षी जोडे मिळणे हे कुलकर्ण्यांचे पारंपरिक अधिकार होते.
खर्चपट्टीतून गावकऱ्यांकडून कुलकर्ण्यांना परंपरागत वस्तू दिल्या जात असत.
सादिलवारपट्टीतून मिळणाऱ्या अतिरिक्त महसुलातील काही हिस्सा कुलकर्ण्यांना देण्यात येत असे.
लोणी विक्यापासून ठरावीक प्रमाणात तूप मिळणे हा कुलकर्ण्यांचा अधिकार होता.
वेठबिगारीद्वारे विनामूल्य काम करवून घेण्याचा हक्क कुलकर्ण्यांना होता.
सुगीच्या हंगामात तयार पिकाचा हिस्सा "घुगरी" म्हणून कुलकर्ण्यांना मिळत असे.
तयार झालेल्या पिकांचे व फळांचे नमुने गोळा करण्याचा "वानवळा" हक्क कुलकर्ण्यांना होता.
ग्रामपंचायतीचे हिशोब ठेवण्याचे काम कुलकर्ण्यांच्या जबाबदारीत असे.
गावातील जमिनींची नोंदणी, त्याचा तपशीलवार वर्णन नोंदवणे हे कुलकर्ण्यांचे महत्त्वाचे काम होते.
शेती करणाऱ्याकडून मासिक भत्ता (मुशहिरा) गोळा करण्याचा अधिकार कुलकर्ण्यांना होता.
घर बांधण्यासाठी मिराशी जमिनीचा उपयोग करण्याचा अधिकार कुलकर्ण्यांना होता.
पाटलाच्या मानानंतर दसरा-दिवाळीला कुलकर्ण्यांच्या घरासमोर सनई-चौघडा वाजवला जात असे.
तेल्याकडून प्रतिदिनी ठरावीक टक्के तेल मिळणे हा कुलकर्ण्यांचा हक्क होता.
वतनपत्रात उल्लेख असलेल्या हक्कांव्यतिरिक्त कुलकर्ण्यांना विशिष्ट सणांच्या वेळी सरपण आणि भाज्या मिळत.
शाई तयार करण्यासाठी तेल आणि कागदपत्रे बांधण्यासाठी कापड गावाच्या निधीतून पुरवले जात असे.
कुलकर्णी पद वंशपरंपरागत असले तरी ते विकत घेणे किंवा गहाण टाकणे शक्य होते. (शिवकाल ग्रंथात ही माहिती दिली आहे)