भारतातील 'ही' एकमेव नदी उलटी का वाहते?

नदी

भारतातील उलट्या दिशेने वाहणारी ही नदी कोणती आहे आणि तीचे उलट्या दिशेने वाहण्यामागचे काय कारण आहे जाणून घ्या.

पूर्व ते पश्चिम

भारतातील 'उलटी' वाहणारी एकमेव प्रमुख नदी म्हणजे नर्मदा नदी (Narmada River) होय. तिचा प्रवाह बहुतेक नद्यांच्या (पूर्ववाहिनी) उलट, म्हणजेच पूर्व ते पश्चिम दिशेने आहे.

रिफ्ट व्हॅली

नर्मदा नदी एका विशिष्ट भौगोलिक रचनेत, म्हणजेच रिफ्ट व्हॅलीमध्ये वाहते. ही दरी पूर्वेकडून पश्चिमेकडे उतरलेली आहे, ज्यामुळे नदीचा नैसर्गिक प्रवाह या उताराच्या दिशेने आहे. 

मार्ग

ही नदी पृथ्वीच्या कवचातील (Earth's Crust) तडे गेल्यामुळे तयार झालेल्या दरीतून (Fault/Graben) वाहत असल्यामुळे तिचा मार्ग निश्चित झाला आहे.

नैसर्गिक उतार

या रिफ्ट व्हॅलीचा नैसर्गिक उतार (Slope) पूर्वेकडून पश्चिमेकडे आहे. नदी नेहमी उतार असलेल्या दिशेने वाहत असल्याने, ती पश्चिमेकडे वाहते.

दख्खन पठार

दख्खनच्या पठाराचा (Deccan Plateau) सामान्य उतार पूर्वेकडे आहे, पण नर्मदा नदी ज्या दरीतून वाहते, त्या दरीचा उतार या नियमाला अपवाद आहे.

अरबी समुद्र

भारतातील बहुतांश नद्या बंगालच्या उपसागराला मिळतात, तर नर्मदा नदी अरबी समुद्राला मिळते. पश्चिम वाहिनी नदी असल्यामुळे ती अरबी समुद्राला मिळते.

मुखाची खाडी

रिफ्ट व्हॅलीमध्ये वेगाने वाहत असल्यामुळे आणि गाळ जमा करण्यासाठी सपाट मैदान नसल्यामुळे, नदी मुखाशी डेल्टा (Delta) न बनवता मुखाची खाडी (Estuary) तयार करते.

पौराणिक कथा

पौराणिक कथेनुसार, नर्मदा नदीचा शोनभद्र याच्याशी विवाह ठरला होता. मात्र, शोनभद्रच्या विश्वासघातामुळे, नर्मदा मातेने संतापून विपरीत (उलट्या) दिशेने वाहण्याचा निर्णय घेतला. अशी मान्यता आहे.

संपूर्ण देश एका दिवसासाठी भाड्याने मिळत होता