सौंदर्यवती मस्तानी दिसायची तरी कशी? तिची 'ही' चित्रे कितपत खरी?

इतिहास

मस्तानीच्या आयुष्याचा इतिहास अनेक कारणांनी आजही चर्चेत राहिला आहे.

दंतकथा

तिच्याबाबत अनेक दंतकथा सांगितल्या जातात, मात्र तिच्या प्रत्यक्ष रूपाविषयी माहिती अत्यंत मर्यादित आहे.

नोंदी

मस्तानीचा उल्लेख असलेल्या केवळ सुमारे वीस अस्सल नोंदी उपलब्ध असून त्या देखील फारच त्रोटक आहेत.

तपशील

या नोंदींमध्ये तिच्या रूप-रंगाविषयी सविस्तर तपशील आढळत नाही.

चित्रे

विशेष म्हणजे मस्तानीचे एकही समकालीन व अस्सल चित्र आजतागायत सापडलेले नाही.

संशोधन

मस्तानीची म्हणून ओळखली जाणारी काही चित्रे अस्सल नसल्याबाबत इतिहास संशोधकांत एकमत आहे.

गूढ

मस्तानीच्या व्यक्तिमत्त्वाभोवती असलेले गूढ काही चित्रांमुळे अधिकच वाढते.

केळकर

पुण्यातील राजा केळकर वस्तुसंग्रहालयात मस्तानीचे म्हणून सांगितले जाणारे एक चित्र पाहायला मिळते.

चेहरा

त्या चित्रातील स्त्रीची चेहरेपट्टी हिंदुस्थानीपेक्षा युरोपियन स्त्रीशी अधिक जुळणारी वाटते.

वेष

त्या काळात हिंदुस्थानी स्त्रिया टोपी किंवा तत्सम शिरोभूषण वापरत असल्याचा पुरावा इतिहासात आढळत नाही.

मेणवली

दुसरे चित्र नाना फडणीसांच्या मेणवली येथील संग्रहातील असल्याचे सांगितले जाते.

आक्षेप

ते चित्र तेलरंगात असल्यामुळे आणि केवळ संग्रहातील असल्याच्या आधारावर अस्सल मानता येत नाही.

प्रतिकृती

इतर उपलब्ध चित्रे एकाच पद्धतीची असल्याने ती एका मूळ चित्राच्या प्रतिकृती असण्याची शक्यता आहे.

समकालीन चित्र

म्हणूनच मस्तानीचे पूर्णतः अस्सल व समकालीन चित्र आज उपलब्ध नसून सर्व चित्रे काल्पनिक मानली जातात.

संदर्भ

पेशवे घराण्याचा इतिहास या पुस्तकात ही माहिती दिली आहे.

मुघलांचे कपडे किती देशांमधून यायचे, ते कुठून डिझाइन व्हायचे?