Yashwant Kshirsagar
मुघल सम्राट अकबर यांच्यावर राम आणि रामायणाचा खोल प्रभाव होता. त्यांच्या दरबारात रामायणाच्या कथेला विशेष स्थान होते, आणि त्यांनी स्वतः या महाकाव्याचा फारसीत अनुवाद करवला होता.
अकबर यांची आई हमीदा बानो बेगम यांना रामायणाची विशेष आवड होती. त्यांच्या मरियम महालातील खांबांवर भगवान रामाच्या दरबाराचे चित्रण आहे, जे त्यांच्या श्रद्धेचे प्रतीक आहे.
अकबर यांच्या आदेशाने रामायणाचा फारसीत अनुवाद करण्यात आला. हा अनुवाद सचित्र होता आणि त्यात 56 मोठी चित्रे समाविष्ट होती, जी मुघल कलेच्या उत्कृष्टतेचे दर्शन घडवतात.
कतारमधील दोहा येथील इस्लामिक कला संग्रहालयात आजही हे फारसी अनुवादित रामायण जतन केलेले आहे. ही पांडुलिपी मुघल काळातील सांस्कृतिक समन्वयाचे प्रतीक आहे.
अकबर यांच्या दरबारात विविध धर्म आणि क्षेत्रांतील विद्वान आणि कलाकार एकत्र येत असत. रामायणाचा अनुवाद हा मुघल काळातील सांस्कृतिक समन्वयाचे उत्तम उदाहरण आहे.
या रामायणात 56 मोठी चित्रे आहेत, आणि त्याची सुरुवात सुंदर फुलांच्या आणि सोन्याच्या नाजूक चित्रांनी सजलेली आहे. वाल्मीकि यांनी रामायणाची रचना कशी केली याचेही चित्रण आहे.
या पांडुलिपीचे बाह्य किनारे कापले गेले, आणि 1990 च्या दशकापर्यंत ती जवळजवळ अज्ञात होती. तरीही, ती मुघल-प्रायोजित संस्कृत ग्रंथांच्या इतिहासात एक मैलाचा दगड आहे.
सन 2000 मध्ये कतरच्या शाही व्यक्ती शेख सऊद अल थानी यांनी ही पांडुलिपी खरेदी केली आणि त्यातील बहुतांश चित्रे पुन्हा एकत्र करून तिला जवळजवळ पूर्ण केले.
रामायणेच्या फारसी अनुवादात काही पात्रांचे नाव बदलण्यात आली. उदाहरणार्थ, दशरथ यांचे नाव जसवंत आणि अगस्त्य यांचे नाव बदलले गेले. अशोक वाटिका मंडपाच्या रूपात दाखवली गेली.
या पांडुलिपीतील चित्रे मुघल कलाकारांच्या रचनात्मकतेचे दर्शन घडवतात. लाल झालरांचे दागिने आणि मंडपाची रचना यातून त्यांची कल्पकता दिसून येते.
रामायणेच्या या अनुवादात राम यांच्या दैवी राजावर विशेष भर देण्यात आला आहे. मुघल दरबाराला शासनाच्या दैवी अधिकाराची संकल्पना विशेष आवडली होती.
हमीदा बानो यांना सीतेच्या धैर्य आणि संकटांमधील सहनशीलतेने प्रभावित केले होते. त्यांची रामायणेची आवड ही त्यांच्या वैयक्तिक श्रद्धेचे प्रतीक आहे.