'या' नसत्या तर चित्रपट बनला नसता! भारतातील पहिली महिला फिल्म एडिटर कोण?

राजा हरिश्चंद्र

भारतातील पहिला चित्रपट राजा हरिश्चंद्रचे निर्माते दादासाहेब फाळके हे एक सर्वज्ञात नाव आहे. दरवर्षी चित्रपट क्षेत्रातील उल्लेखनीय कामगिरी करणाऱ्यांना त्यांच्या नावाने एक प्रतिष्ठित पुरस्कार दिला जातो.

सरस्वतीबाई फाळके

यात दादासाहेबांच्या पत्नी सरस्वतीबाई फाळके यांचे नाव कोणाला माहिती नाही. ज्यांच्याशिवाय त्यांचे चित्रपट प्रत्यक्षात आले नसते. फिल्म एडिटर आणि तंत्रज्ञ म्हणून त्यांची कहाणी पडद्यामागील अज्ञात टीमसारखी आहे.

दादासाहेब फाळके

ज्यांच्याशिवाय चित्रपट बनणे शक्य नाही. सरस्वतीबाई फाळके यांचा विवाह १९०२ मध्ये १४ वर्षांच्या वयात दादासाहेब फाळके यांच्याशी झाला.

लहान मुलीशी लग्न

सुरुवातीला त्यांच्यापेक्षा जवळजवळ १९ वर्षांनी लहान मुलीशी लग्न करण्यास विरोध करणारे विधुर दादासाहेब अखेर त्यांच्या कुटुंबाच्या दबावापुढे झुकले.

अनेक नोकऱ्या

चित्रपटसृष्टीत रस घेण्यापूर्वी दादासाहेबांनी अनेक नोकऱ्या केल्या. अखेर त्यांनी स्वतःचा प्रिंटिंग प्रेस सुरू केली. किशोरावस्थेतही सरस्वतीबाईंनी त्यांच्या पतीसोबत काम केले.

चित्रपट निर्मिती

त्यांना हा व्यवसाय चालवण्यास आणि व्यवस्थापित करण्यास मदत केली. ते चित्रपट निर्मितीत वळू लागले तसतसे त्यांनी दादासाहेबांना केवळ पाठिंबाच दिला नाही तर चित्रपट निर्मितीमध्येही सक्रिय सहभाग घेतला.

स्वप्नांची खिल्ली

दादासाहेबांचे मित्र आणि कुटुंब त्यांच्या चित्रपट निर्मितीच्या स्वप्नांची खिल्ली उडवत होते, परंतु त्यांच्या पत्नीने त्यांच्या पाठीशी उभी राहून त्यांच्या ध्येयावर विश्वास दाखवला.

पहिल्या फिल्म एडिटर

भारतातील पहिल्या फिल्म एडिटर म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या त्यांनी पतीच्या चित्रपटांच्या सेटवर अथक परिश्रम केले.

मिश्रित चित्रपट-विकास रसायने

त्यांनी विद्यमान तंत्रज्ञान, मिश्रित चित्रपट-विकास रसायने आणि छिद्रित कच्च्या फिल्म शीट्स आत्मसात केल्या. दुपारच्या कडक उन्हातही त्यांनी अथकपणे पांढऱ्या बेडशीट्स प्रकाश परावर्तक म्हणून धरल्या.

द लाईफ ऑफ क्राइस्ट

दादासाहेब फाळके एकदा सरस्वतीबाईंना ' द लाईफ ऑफ क्राइस्ट' नावाचा एक अमेरिकन चित्रपट पाहण्यासाठी मुंबईत घेऊन गेले.

दागिनेही विकले

त्यांनी मोहित झालेल्या सरस्वतीबाईंना सांगितले की तेही एक चित्रपट बनवतील. त्यांनी त्यांच्या स्वप्नाला केवळ भावनिक आधार दिला नाही तर त्यांनी त्यांचे दागिनेही विकले.

सेसिल हेपवर्थ

जेणेकरून ते लंडनला जाऊन सेसिल हेपवर्थकडून चित्रपट निर्मितीची कला शिकू शकतील आणि जर्मनीहून उपकरणे खरेदी करू शकतील.

जेवण

चित्रपटाच्या सेटमध्ये सरस्वतीबाईंच्या प्रचंड योगदानाव्यतिरिक्त, त्यांनी ६०-७० लोकांच्या क्रूसाठी जेवण देखील बनवले. सरस्वतीबाई केवळ निर्मितीच्या पैलूमध्येच गुंतल्या नव्हत्या.

विचारमंथन सत्रे

त्यांनी त्यांच्या पतीसोबत अनेक विचारमंथन सत्रे केली, कारण त्यांनी चित्रपट निर्मितीच्या सर्जनशील पैलूंमध्ये देखील योगदान दिले.

एक सर्जनशील सहकारी

२०१६ मध्ये प्रकाशित झालेल्या ' लाईट्स...कॅमेरा...अ‍ॅक्शन! द लाइफ अँड टाईम्स ऑफ दादासाहेब फाळके' या बालपुस्तकात , एक सर्जनशील सहकारी म्हणून सरस्वतीबाईंच्या भूमिकेला योग्य ती दखल घेतली जाते.

तुम्हाला Photo, Image आणि Picture यांच्यातील खरा फरक माहित आहे का?