Mansi Khambe
बहुतेक लोक असे गृहीत धरतात की प्रत्येक भारतीय चलनी नोटेवर आरबीआय गव्हर्नरची सही असते. परंतु तुम्हाला माहित आहे का की १ रुपयांची नोट या नियमापेक्षा वेगळी आहे?
रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया कायद्याच्या कलम २२ नुसार, भारतात २ रुपये आणि त्यावरील सर्व चलनी नोटा जारी करण्याचा अधिकार आरबीआयला आहे. परंतु १ रुपयांची नोट अपवाद आहे.
१ रुपयांची नोट भारत सरकार स्वतः जारी करते. म्हणूनच त्यावर आरबीआय गव्हर्नरची नाही तर वित्त सचिवांची स्वाक्षरी असते. या नोटेवर 'भारत सरकार' हे शब्द स्पष्टपणे छापलेले आहेत.
ही व्यवस्था भारतीय चलन प्रणालीचे एक वेगळे वैशिष्ट्य दर्शवते. जे खूप कमी लोकांना माहिती आहे.
५ मार्च २०१५ रोजी राजस्थानातील श्रीनाथजी मंदिरातून तत्कालीन अर्थ सचिव राजीव महर्षी यांनी १ रुपयांची नवीन नोट जारी केली.
त्यानंतर ७ फेब्रुवारी २०२० रोजी, भारत सरकारने पुन्हा एकदा अधिकृत राजपत्रात अधिसूचित करून ती पुन्हा जारी करण्याचा निर्णय घेतला.
२ रुपयांपासून २००० रुपयांपर्यंतच्या सर्व नोटा रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाद्वारे जारी केल्या जातात. त्यावर आरबीआय गव्हर्नरची स्वाक्षरी असते. १ रुपयांच्या नोटेला इतर सर्व नोटांपेक्षा हाच विशेष फरक आहे.
भारत सरकार नाणी छापण्याची जबाबदारी पूर्णपणे घेते. परंतु आरबीआयला ₹ १०,००० पर्यंतच्या नोटा छापण्याची परवानगी आहे.
परंतु १ रुपयांची नोट नोट अजूनही भारत सरकारच्या थेट देखरेखीखाली जारी केली जाते. ज्यामुळे ती इतर चलनांपेक्षा वेगळी ठरते.