कसे होते शिवरायांचे पाटबंधारे खाते? कालवे बांधणाऱ्या कंत्राटदाराला इनाम म्हणून काय मिळायचे...

शेतकरी हित

शेतकऱ्याचे हित हेच शिवरायांच्या स्वराज्याचे ध्येय होते. शिवरायांच्या शेती, शेतकरीविषयक असणार्‍या या उत्तम धोरणामुळे शेतकर्‍यांवर कधी आत्महत्या करण्याची वेळ आली नाही.

रयतेचे उत्पन्न

शिवरायांनी शेतीचे जास्तीत जास्त क्षेत्र बागायती व्हावे यासाठी नेमकं काय करता येईल याची निजोयन केले. शेती बागायती झाली तर स्वराज्यात उत्पन्न वाढेल आणि रयत उपाशी राहणार नाही हे त्यांनी जाणले होते.

बागायती पिके

यामुळे त्यावेळी लागवडीखाली जास्तीत जास्त जमीन आणण्याकरिता उत्तेजन दिले जात असे. लागवडीखाली येणाऱ्या जमिनीत बागायती पिके तसेच भातशेती होई.

पाटबंधारे

ऊस, आले, हळद आणि भाज्या यांच्या लागवडीकरिता वर्षभर पाणी लागते हे पाणी विहिरी आणि कालवे किंवा पाटबंधारे यातून मिळत असे.

आमराई

शिवाजी महाराज शिवापुरास आल्यावर त्याना आमराई तयार करण्याची इच्छा झाली म्हणून त्यांनी पाण्यासाठी कालवा खणण्याचे काम हाती घेतले.

इनाम

जे कोणी पुढाकार घेऊन पाटबंधारा बांधून ते पाणी शेतीसाठी वापर असे त्यास शिवाजी महाराज शेतजमीन इनाम देत असत. वाई परगण्यांतील गोवा गावी कालव्याचे पाणी शेतीसाठी वापरले जाई.

नियम

सरकारातून दिनांक १५ फेब्रुवारी १६५० ला अशी आज्ञा केली गेली की, शेतीसाठी कालव्याचे पाणी दर आठ दिवसांनी एकदाच वापरावे.

शासकीय हुकूम

कालव्याच्या पाण्याचा वापर शासनाच्या अखत्यारीत आला. पिकांसाठी कालव्याच्या पाण्याचा वापर कसा करावयाचा ह्यासंबंधी शासकीय हुकूम त्यावेळी निघाला होता.

पाणीपट्टी

केळीच्या बागांना कालव्याचे पाणी मिळत असल्यास एका बिघ्याच्या लागवडीस ३ होन व २ होन आकार घेतला जाई.

'या' मुघल सम्राटाची आई रोज वाचायची रामायण; आजही 'इथे' जपून ठेवलाय ग्रंथ