पुणे - ‘‘लहानपणी संबळ हाती धरला. देवीची गाणी गुणगुणत गोंधळही घालायला लागलो. वडिलोपार्जित कला आहे ही आमची! लौकिक अर्थाने कोणी इंजिनिअरिंगचे, तर कोणाचे बी.कॉमचे शिक्षण पूर्ण केले आहे.

उदरनिर्वाहासाठी शिक्षण घेतले असले, तरीही देवीच्या गोंधळातून बिदागीपेक्षा सेवा हाच आमचा मुख्य उद्देश! वंशपरंपरागत कला जोपासण्यासाटी आम्ही गाणी गाऊन देवीला सेवा वाहतोय,’’ असा अनुभव गोंधळी समाजातील हरीश पाचंगे, परेश गरुड व रवींद्र पाचंगे या उच्चशिक्षित तरुणांनी कथन केला.   

शारदीय नवरात्रोत्सवानिमित्त देवीची मंदिरे, सामाजिक संस्था व घरोघरी देवीचा गोंधळ घालण्यात येत आहे. पूर्वी रात्रभर हा कार्यक्रम होत. आता मात्र एक ते दीड तासामध्ये हा कार्यक्रम होतो. गोंधळी समाजाची अनेक कुटुंबे पिढ्यान पिढ्या ही परंपरा जोपासत आहेत. गोंधळी व भटके विमुक्त जाती-जमाती संघातर्फे समाजातील उच्चशिक्षित तरुण सामाजिक कार्यातही सहभागी होत आहेत. याबाबत गोंधळी व भटके विमुक्त जाती-जमाती संघाचे अध्यक्ष भालचंद्र खडके म्हणाले, ‘‘वंशपरंपरागत कला आम्ही जोपासली, तरच पुढची पिढी ती जोपासेल. यासाठी समाजातील तरुणांना या कलेचे प्रशिक्षण देण्यात येणार आहे.’’

परेश म्हणाले, ‘‘पिढ्यान पिढ्यांच्या यजमानांकडे गोंधळाचा कार्यक्रम ठरलेलाच असतो. देवीची आरती म्हणायलासुद्धा जातो. बिदागीपेक्षा कला आणि सेवा हाच मुख्य उद्देश आम्ही जपतो. विज्ञान आणि अध्यात्माची सांगड घालत संतांनी रचलेल्या रचना सादर करतो.’’ रवींद्र म्हणाले, ‘‘प्रत्येक जिल्ह्यात व राज्यात गोंधळ सादर करण्याची पद्धती निराळी आहे. मात्र भाव एकच तो म्हणजे देवीची आर्त स्वरात आळवणी करणे होय. आमंत्रणानुसार सार्वजनिक मंडळे, सोसायट्यांतही गोंधळाचे कार्यक्रम करतो. यानिमित्ताने देशभर भ्रमंती होते. परराज्यांतूनही देवीचा गोंधळ घालण्यासाठी आमंत्रणे येतात.’’

मी लहानपणापासून संबळ वाजवायला शिकलो. संबळ वाजवितानाच गाणे म्हणावे लागते. गाणी, बतावणीतून गोंधळाचा कार्यक्रम उत्तरोत्तर रंगतो. मी इंजिनिअर असलो तरीही या कलेची आवड आहे. त्यामुळे तरुणांचे वर्गही घेतो. तसेच हिंदी भाषेतूनही कार्यक्रम करतो.
- हरीश पाचंगे