बारा ज्योतिर्लिंग:'17' वेळा नष्ट झालेल्या सोमनाथ मंदिराच्या इतिहासात काय दडलं आहे?

Somnath Temple History: गुजरातमध्ये असलेले सोमनाथ मंदिर हे अतिशय प्राचीन आणि ऐतिहासिक शिवमंदिर आहे. भारतातील 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी हे पहिले ज्योतिर्लिंग मानले जाते आणि ओळखले जाते. या लिंगाला स्वयंभू म्हणतात. विशेष म्हणजे द्वादश ज्योतिर्लिंग यात्रा सोमनाथ येथून सुरू होते. सोमनाथ मंदिर हे जगप्रसिद्ध धार्मिक आणि पर्यटन स्थळ आहे. संध्याकाळी 7.30 ते 8.30 या वेळेत मंदिर परिसरात एक तासाचा म्युझिक अँड लाइट शो चालतो, ज्यामध्ये सोमनाथ मंदिराच्या इतिहासाचे अतिशय सुंदर सचित्र वर्णन दिले आहे. लोककथेनुसार येथेच श्रीकृष्णाने देह सोडला होता. त्यामुळे या परिसराचे महत्त्व अधिकच वाढले. सोमनाथ मंदिर चार टप्प्यात बांधले गेले. भगवान सोमाने सोने, रवीने चांदी, भगवान कृष्णाने चंदन आणि राजा भीमदेवाने दगड बनवले.

सोमनाथ ज्योतिर्लिंग मंदिर कथा नेमकी काय आहे ?

सोमनाथ मंदिराशी संबंधित कथा खूप प्राचीन आणि अद्वितीय आहे. पौराणिक कथेनुसार, सोम किंवा चंद्राने राजा दक्षाच्या सत्तावीस मुलींशी लग्न केले होते. पण त्याने फक्त एकाच पत्नीवर सर्वात जास्त प्रेम केले. आपल्या इतर मुलींवर होणारा हा अन्याय पाहून राजा दक्षाने त्यांना शाप दिला की आजपासून तुमची चमक आणि तेज हळूहळू संपेल. यानंतर चंद्रदेवाची चमक प्रत्येक दुसऱ्या दिवशी कमी होऊ लागली. राजा दक्षाच्या शापाने व्याकुळ झालेल्या सोमने शिव पूजेला सुरुवात केली. भगवान शिवाने सोमच्या उपासनेने प्रसन्न होऊन त्याला दक्षाच्या शापातून मुक्त केले. शापातून मुक्त होऊन राजा सोमचंद्राने या ठिकाणी भगवान शिवाचे मंदिर बांधले आणि मंदिराला सोमनाथ मंदिर असे नाव देण्यात आले. तेव्हापासून हे मंदिर भारतासह जगभरात प्रसिद्ध आहे.

सोमनाथ मंदिर गुजरातच्या पश्चिम किनाऱ्यावर सौराष्ट्रातील वेरावळ बंदराजवळ प्रभास पाटण मध्ये आहे. हे मंदिर भारतातील भगवान शंकराच्या बारा ज्योतिर्लिंग मंदिरांपैकी पहिले मंदिर आहे असे मानले जाते. हे गुजरातचे एक महत्त्वाचे तीर्थस्थान आणि पर्यटन स्थळ आहे. प्राचीन काळातील अनेक मुस्लिम आक्रमकांनी आणि पोर्तुगीजांनी हे मंदिर वारंवार पाडल्यानंतर सध्याचे हिंदू मंदिर चालुक्य शैलीमध्ये पुन्हा बांधले गेले. सोमनाथ म्हणजे "देवांचा देव", जो भगवान शिवाचा एक भाग असल्याचे मानले जाते. गुजरातचे सोमनाथ मंदिर भगवान शिव यांना समर्पित आहे. सोमनाथ समुद्राच्या अंटार्क्टिकापर्यंत सरळ रेषेत जमीन नसलेल्या ठिकाणी हे मंदिर आहे. सोमनाथ मंदिराचा प्राचीन इतिहास आणि त्याची वास्तुकला आणि प्रसिद्धी पाहण्यासाठी देश आणि जगभरातून मोठ्या संख्येने पर्यटक येथे येतात.

17 वेळा नष्ट झालेल्या सोमनाथ ज्योतिर्लिंग मंदिराच्या इतिहासात काय दडलं आहे ?

असे सांगितले जाते की सोमनाथ मंदिर स्वतः चंद्रदेव सोमराज यांनी बांधले होते. ऋग्वेदात त्याचा तसा उल्लेख आहे. इतिहासकारांचा असा विश्वास आहे की गुजरातमधील वेरावळ बंदरात असलेल्या सोमनाथ मंदिराचा गौरव आणि कीर्ती त्याकाळातही दूरवर पसरली होती.

त्याचा उल्लेख अरब प्रवासी अल-बिरुनीने त्याच्या प्रवास वर्णनात केला होता, ज्याच्या प्रभावाने महमूद गझनवीने आपल्या पाच हजार सैनिकांसह 1024 मध्ये सोमनाथ मंदिरावर हल्ला केला आणि त्याची मालमत्ता लुटली आणि मंदिर पूर्णपणे नष्ट केले. त्या काळात सुमारे पन्नास हजार लोक सोमनाथ मंदिराच्या आत पूजा करत होते, गझनवीने सर्व लोकांना ठार मारले आणि लुटलेली मालमत्ता घेऊन पळून गेले. यानंतर, गुजरातचा राजा भीम आणि माळव्याचा राजा भोज यांनी या मंदिराची पुनर्बांधणी केली. 1297 मध्ये जेव्हा दिल्ली सल्तनताने गुजरात काबीज केले, तेव्हा सोमनाथ मंदिर पाचव्यांदा पाडण्यात आले. मुघल सम्राट औरंगजेबने 1702 मध्ये आदेश दिला की सोमनाथ मंदिरात हिंदूंनी पुन्हा पूजा केली तर ती पूर्णपणे पाडली जाईल. अखेरीस त्यांनी 1706 मध्ये पुन्हा सोमनाथ मंदिर पाडले. सोमनाथ मंदिर उभे आहे ते भारताचे गृहमंत्री सरदार वल्लभभाई पटेल यांनी बांधले आणि भारताचे राष्ट्रपती शंकर दयाल शर्मा यांनी 1 डिसेंबर 1995 रोजी राष्ट्राला समर्पित केले.

असे सांगितले जाते की हे मंदिर पाच वर्षात बांधले गेले...

सोमनाथ मंदिराची सध्याची रचना 5 वर्षांत बांधली गेली आहे. मुख्य मंदिराच्या संरचनेत ज्योतिर्लिंग, सभा मंडपम आणि नृत्य मंडपम असलेल्या गर्भगृहाचा समावेश आहे. मुख्य शिखर किंवा बुरुज 150 फूट उंचीपर्यंत आहे. शिखराच्या शिखरावर सुमारे 10 टन वजनाचा कलश आणि 27 फूट उंचीचा आणि 1 फूट परिघाचा ध्वजदंड आहे.