National Press Day 2022 : काय आहे राष्ट्रीय पत्रकारिता दिवसाचा इतिहास...

सर्वप्रथम हिकीचे 'बेंगॉल गॅझेट' हे साप्ताहिक इंग्रजी वृत्तपत्र कोलकात्यात 1780 साली सुरू झाले. त्यांंनीच भारतात पत्रकारितेची मुहूर्तमेढ रोवली. मराठीत बाळशास्त्री जांभेकर यांनी 21 जून 1832 मध्ये 'दर्पण' हे वृत्तपत्र सुरू केले. याच काळात हिंदी व अन्य भारतीय भाषांमध्ये अनेक वृत्तपत्रे सुरू झाली. भारतातील स्वतंत्र आणि जबाबदार पत्रकारितेचे प्रतीक म्हणून दरवर्षी 16 नोव्हेंबर रोजी राष्ट्रीय पत्रकार दिन साजरा केला जातो. याच दिवशी प्रेस काऊन्सिल ऑफ इंडियाने (PCI) काम करण्यास सुरुवात केली.

भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर काही वर्षानंतर म्हणजे 1956 ला प्रेस कमिशनने भारतातील पत्रकारितेचे नैतिकता आणि वृत्तपत्र स्वातंत्र्याचे संरक्षण करण्यासाठी एक समिती स्थापन केली. या समितीतुनच पुढे यांनी 10 वर्षांनंतर प्रेस काऊन्सिलची स्थापना केली. प्रेस काऊन्सिल ऑफ इंडिया ही संस्था विश्वासार्हता राखण्यासाठी सर्व पत्रकारितेच्या क्रियाकलापांवर अत्यंत लक्ष ठेवते.देशातील सुदृढ लोकशाही राखण्यासाठी प्रेस काऊन्सिल ऑफ इंडियाची सतत महत्त्वाची भूमिका बजावत असते. सोबतच ही संस्था भारतातील प्रेसवर कोणत्याही बाह्य बाबींचा प्रभाव पडणार नाही याचीही खात्री करुन काळजी घेत असते. भारतीय लोकशाहीमध्ये पत्रकारितेला महत्वाचे स्थान राहिले आहे

राष्ट्रीय पत्रकार दिनाचा इतिहास

प्रथम प्रेस कमिशन 1956 ने भारतातील पत्रकारितेचे नैतिकता आणि वृत्तपत्र स्वातंत्र्याचे संरक्षण करण्यासाठी एक समिती स्थापन केली. यांनी 10 वर्षांनंतर प्रेस काऊन्सिलची स्थापना केली. प्रेस काऊन्सिल ऑफ इंडिया विश्वासार्हता राखण्यासाठी सर्व पत्रकारितेच्या क्रियाकलापांवर लक्ष ठेवते. देशातील सुदृढ लोकशाही राखण्यासाठी प्रेस काऊन्सिल ऑफ इंडियाची महत्त्वाची भूमिका आहे. हे भारतातील प्रेसवर कोणत्याही बाह्य बाबींचा प्रभाव पडणार नाही याचीही खात्री करते.

प्रेस काऊन्सिल ऑफ इंडिया या संस्थेचं नेमक काय काम असतं?

प्रेस काऊन्सिल ऑफ इंडिया ही एक वैधानिक संस्था आहे ज्याला प्रिंट मीडियाच्या ऑपरेशनवर देखरेख ठेवण्याचा अधिकार आहे. प्रेस काऊन्सिल अ‍ॅक्ट 1978 द्वारे जनादेशाद्वारे हे अधिकार मिळाले आहेत. याअंतर्गत एक स्पीकर (जे अधिवेशनानुसार, सर्वोच्च न्यायालयाचे निवृत्त न्यायाधीश आहेत) आणि इतर 28 सदस्य असतात, ज्यापैकी 20 प्रेसचे प्रतिनिधीत्व करतात. पाच संसदेच्या दोन सभागृहांद्वारे नामनिर्देशित केले जातात आणि तीनजण संसदेत प्रतिनिधित्व करतात. सांस्कृतिक, साहित्यिक आणि कायदा विषयातून हे निवडले जातात. ही एक वैधानिक, अर्ध-न्यायिक संस्था आहे जी देखरेखीच्या रुपात काम करते. यामाध्यमातून नैतिकतेचे उल्लंघन आणि पत्रकारिता स्वातंत्र्य उल्लंघनाच्या तक्रारींचे निराकरण केले जाते.

सध्या प्रेस काऊन्सिल ऑफ इंडियाच्या अध्यक्षपदी कोण विराजमान आहे?

सध्या प्रेस काऊन्सिल ऑफ इंडियाच्या अध्यक्षपदी सर्वोच्च न्यायालयातून निवृत्त झालेल्या न्यायमूर्ती रंजना प्रकाश देसाई  या विराजमान आहेत. इतिहासात पहिल्यांदा प्रेस काऊन्सिल ऑफ इंडियाच्या अध्यक्षपदाचा मान एका महिलेला देण्यात आला आहे. यंदा 18 जून रोजी त्यांची नियुक्ती करण्यात आली होती. जम्मू काश्मीर परिसीमन आयोग, उत्तराखंड समान नागरी संहिता मसुदा समिती यासह अनेक महत्त्वाच्या समित्यांच्या त्या सदस्या होत्या. प्रेस कौन्सिल ऑफ इंडियामध्ये 28 सदस्यांपैकी आजही अनेक पदे रिक्त आहेत.