स्वामी नारायण मंदिर : 199 वर्षांपूर्वी आजच्या दिवशी जगातील पहिल्या मंदिराची स्थापना

पुणे : आजच्या दिवशी म्हणजे 199 मध्ये अहमदाबादमध्ये जगातील पहिल्या स्वामी नारायण मंदिराची स्थापना करण्यात आली. अहमदाबादमधील हे मंदिर स्वामीनारायण संप्रदायाचे पहिले मंदिर आहे. असे म्हणतात की जेव्हा ते बांधले जात होते, तेव्हा ब्रिटीशांनी हे मंदिर पाहून खूप प्रभावित झाले आणि त्यांनी या मंदिराच्या विस्तारासाठी अधिक जमीन दिली. 

तेव्हा स्वामी नारायण पंथाच्या लोकांनी त्यांच्या कृतज्ञता दर्शविण्यासाठी त्यांच्या वास्तुकलेमध्ये वसाहतीवादी शैली वापरली. ही संपूर्ण इमारत विटांनी बनलेली आहे. हे मंदिर बर्माच्या सागवाने कोरलेले आहे आणि प्रत्येक कमान चमकदार रंगांनी रंगविले गेली आहे.

मंदिरातील प्रत्येक खांबावर लाकडी कोरीव कामं केलेलं आहे. असे म्हणतात की स्वामी नारायणजींनी स्वत: येथे श्री नरनारायण देव यांच्या मूर्ती बसवल्या आहे. त्यामध्ये हनुमानजी आणि गणेशजींच्या विशाल आणि अतिशय सुंदर मूर्ती प्रवेश करताच दोन्ही बाजूंनी स्थापित केलेल्या आहेत. जवळच्या हवेलीतील महिलांसाठी एक विशेष विभाग आहे. फक्त महिलांसाठी समारंभ आणि अध्यापन सत्रे आहेत. येथील मंदिराची पाच वेळा पूजा केली जाते. 

भगवान श्री स्वामी नारायण हा सर्व अवतारांचा अवतार मानले जाते. 3 एप्रिल 1781 (चैत्र शुक्ल 9, वि.संवत 1837) रोजी ते अयोध्याजवळील गोंडा जिल्ह्यातील छपिया गावात पृथ्वीवर आले. त्यांचे वडील श्री हरिप्रसाद आणि आई भक्तीदेवी यांनी त्यांचे नाव घनश्याम ठेवले. असे म्हटले जाते की मुलाच्या हातात पद्मा आणि पायासह बार्ज, उभ्या रेषा आणि कमळ चिन्ह पाहिल्यानंतर, ज्योतिषांनी सांगितले की हे मूल लाखो लोकांच्या जीवनास योग्य दिशा देणार आहे. 

वयाच्या पाचव्या वर्षी त्यांना अक्षर ज्ञान देण्यात आले. जनेयूच्या संस्कारानंतर आठ वर्षांत त्यांनी बालपणात अनेक शास्त्रवचनांचा अभ्यास केला होता. जेव्हा ते केवळ 11 वर्षांचा होते, तेव्हा त्यांच्या आईवडिलांच्या मृत्यूनंतर त्यांनी लोकांच्या हितासाठी घर सोडले. पुढची सात वर्षे संपूर्ण देश फिरले. यानंतर लोक त्यांना नीलकंठवर्णी म्हणू लागले. यावेळी त्यांनी गोपालयोगीकडून अष्टांग योग शिकून घेतले. ते उत्तरेकडील हिमालय, दक्षिणेस कांची, श्रीरंगपूर, रामेश्वरम इ. ठिकाणी गेले. त्यानंतर ते पंढरपूर व नाशिकमार्गे गुजरात येथे आले.

प्रदीर्घ साधनेच्या काळात भगवान स्वामीनाथन जी स्वत: नियमांचे काटेकोरपणे पालन करत होते. यज्ञात त्यांनी हिंसा, बलीप्रथा, सतीप्रथा, स्त्री हत्या, भूत अडथळा या गोष्टी बंद केल्या. त्यांचे कार्यक्षेत्र मुळात गुजरातचे होते. जेव्हा नैसर्गिक आपत्ती आली तेव्हा ते भेदभाव न करता प्रत्येकाची मदत करत होते.

ही सेवा पाहून लोक त्यानं देवाचा अवतार मानू लागले. भगवान स्वामीनारायण जी यांनी बरीच मंदिरे बांधली, त्यांच्या बांधकामाच्या वेळी त्यांनी स्वतः सर्वांसोबत श्रमदान केले. आपल्या कार्यकाळात भगवान स्वामीनारायण यांनी अहमदाबाद (गुजरात), मुळा, भुज, जेतालपूर, ढोलका, वडताल, ढोलेरा आणि जुनागड येथे भव्य शिखरबध्द मंदिरे बांधली