अवघड जागेचं दुखणं !

अवघड जागेचं दुखणं !

गुदनलिकेत सर्वसाधारणपणे आढळणारी व्याधी म्हणजे मूळव्याध. गुदद्वाराजवळ इतरही अनेक आजार होतात.  फिशर, भगंदर, मलावष्टंभ इत्यादी. आजकालच्या धावपळीच्या जीवनात घाईगडबडीत नाश्‍ता करणे, चहा, कॉफी, फास्टफूड यांचे अतिसेवन, रात्री जागरण यामुळे सत्तर टक्के लोकांना मूळव्याधीचा त्रास होतो. फिशर या व्याधीच्या तुलनेत मूळव्याधीचे प्रमाण कमी आहे. फिशर आणि मूळव्याध यांच्या लक्षणांत बरीच समानता असल्याने फिशरलाच मूळव्याध समजून उपचार केला जातो. त्यासाठी तज्ज्ञांकडून तपासणी करूनच उपचार करणे महत्त्वाचे आहे. फिशर आणि मूळव्याध स्वतंत्र्यपणे अथवा जोडीनेही असू शकतात.

मूळव्याध म्हणजे काय ?
शौचास साफ न होणे तसेच मलविसर्जनासाठी कुंथावे लागणे. यामुळे गुदभागात लहान द्राक्षाच्या आकाराचे रक्तमांसयुक्त अंकुर निर्माण होतात. मलविसर्जनासाठी जोर देण्याच्या सवयीमुळे हेच अंकुर वाढत जाऊन गुदनलिकेत अडथळा निर्माण करतात. शौचास खडा झाल्यानंतर याठिकाणी जखमा होऊन त्यातून रक्तस्त्राव होऊन वेदनाही होऊ शकते.

आतड्याच्या शेवटच्या भागातील आणि गुदद्वाराजवळच्या नीला फुगून होणाऱ्या फुगवट्याला मूळव्याध म्हणतात. बऱ्याच वेळा मूळव्याध ही गुदद्वाराच्या आत असते. याला अंतर्गत मूळव्याध म्हणतात. कधी कधी या मूळव्याधीचे फुगवटे गुदद्वाराच्या बाहेर येतात. त्यांना बाह्य मूळव्याध असे म्हटले जाते. ही बाहेर आलेली मूळव्याध तपासताना दिसू शकते व रुग्णाच्या हाताला लागू शकते. गुदद्वाराच्या वरच्या आतड्यातील नीलांमध्ये दाब वाढण्याने मूळव्याध होते. यामागे सर्वांत महत्त्वाचे कारण घट्ट मल बाहेर टाकण्यासाठी रुग्ण कुंथतो, हे होय. गर्भवती स्त्रीमध्ये वाढलेल्या गर्भाशयाचा नीलांवर होणारा दाब हेही एक नेहमी आढळणारे कारण होय. बाळंतपणात स्त्रीला गर्भाला बाहेर पडण्यास मदत म्हणून कुंथावे लागते. तेव्हाही हीच घटना घडून मूळव्याध होते. पौरुषग्रंथीच्या वाढीमुळे मूत्रप्रवृत्तीस सतत जोर करण्याच्या सवयीमुळे मूळव्याध निर्माण होऊ शकते. कधी कधी मूळव्याधीमागे  गंभीर आजार असू शकतो. मोठ्या आतड्याचा कॅन्सर किंवा यकृताचा सिऱ्होसिस हे आजार मूळव्याधीचे कारण असू शकतात. मूळव्याधीतील रक्त गोठले तर वेदना होते, अन्यथा केवळ मूळव्याधीमुळे क्वचितच वेदना होते. रक्तस्त्राव हाच मूळव्याधीचा मोठा त्रास असतो. 

गुदद्वाराच्या आतील रक्तवाहिन्या फुगतात. त्यामुळे सूज व वेदना रुग्णाला जास्त प्रमाणात जाणवतात. मूळव्याधीत प्राथमिक लक्षणे जास्त नसतात. शौचास साफ न होणे, हे असे एकच मुख्य  लक्षण दिसते. शौचाच्या वेळी वेदना, दाह कमी प्रमाणात असतो किंवा नसतोदेखील. रक्तस्राव होणे, कोंब बाहेर येणे, चिकट स्राव येणे, सतत खाज येणे ही अजून काही लक्षणे सांगता येतील. सहसा तिसऱ्या अवस्थेमध्ये हे फुगवटे बाहेर येतात व रुग्णास बसताना जास्त वेदना व दाह होतो. मूळव्याधीचा आजार हा चढत्या श्रेणीने अधिकाधिक बळावणारा असल्याने, वेळीच उपचार केल्यास तो पूर्णपणे बरा होऊ शकतो. त्यामुळे मूळव्याधीकडे दुर्लक्ष  करता नये. मूळव्याधीमुळे रक्तअल्पता व जंतुसंसर्ग होण्याचा धोका बळावतो.

आनुवांशिक असते?
आनुवांशिकेमुळे काही कुटुंबात मूळव्याध होऊ शकते. ही आनुवंशिकता कोणती? १) गुदनलिकेतील रक्तवाहिन्यांचा अशक्तपणा आणि २) गुदनलिकेला सर्वसाधारणापेक्षा जास्त प्रमाणात रक्तपुरवठा, या दोन कारणांचा परिणाम म्हणून मूळव्याध उद्भवू शकते.  

मूळव्याधीतून कॅन्सर उद्‌भवतो का, असा प्रश्‍न विचारला जातो. मूळव्याधीतून कॅन्सर उद्‌भवण्याचे प्रमाण नगण्य आहे. परंतु, मूळव्याध व गुदमार्गाचा कर्करोग यांची लक्षणे सारखीच असल्यामुळे निदान लवकर न झाल्यास गुदमार्गाचा कॅन्सर वाढत जाण्याची शक्‍यता असते.

मूळव्याध टाळण्यासाठी काय कराल?
भरपूर पाणी, दररोज व्यायाम, शौचास जोर न करणे, एका जागी जास्त वेळ न बसणे, नेहमी वजनदार गोष्टी न उचलणे या गोष्टी पाळल्या तर मूळव्याध होणे टाळता येते. आहारात तंतुमय पदार्थांचे प्रमाण वाढवा, जेवणाच्या वेळा नियमित ठेवा,  अतिरिक्त वजन कमी करा, मसालेदार पदार्थ, मांसाहार व अतियोग टाळा, मद्यपान किंवा धूम्रपान करू नका, रात्रीचे जागरण टाळा म्हणजे मूळव्याधीपासून दूर राहता येईल. आहारात तंतूंचा भरपूर समावेश व मल नरम राहील अशी योजना आवश्‍यक असते.

मूळव्याधीवर उपचार
गुदद्वाराच्या ठिकाणी दाह, वेदना, रक्तस्त्राव आणि खाज, कंड असल्यास तज्ज्ञ डॉक्‍टरांकडून प्रोक्‍टोस्कोपी तपासणी करून मूळव्याध की फिशर याची प्रथम खात्री करून घ्यावी. अचूक निदान करून योग्य उपचारपद्धती अवलंबल्यास व डॉक्‍टरांनी सांगितलेली पथ्ये पाळल्यास मूळव्याध ही व्याधी मुळापासून बरी होते. मूळव्याधीच्या कोंबांची एकदा वाढ झाल्यास ते कोणत्याही औषधांनी निघून जात नाहीत. औषधांनी फक्त रक्तस्राव, वेदना व सूज ही लक्षणे कमी करता येतात. 

वाढलेल्या कोंबाना बॅंड लायगेशन, क्षारसूत्र, लेझर उपचार किंवा शस्त्रक्रिया यापैकी एक उपचारपद्धती अवलंबून मुळापासून नष्ट करता येते. पारंपरिक पद्धतीच्या शस्त्रक्रियेनंतर काही प्रमाणात रुग्णास वेदना जाणवतात, परंतु आजच्या आधुनिक युगात अनेक प्रगत उपचारपद्धती अवलंबल्या जात असल्यामुळे मूळव्याधीचे उपचार पूर्वीइतके वेदनादायक राहिलेले नाहीत.
रुग्ण उपचारानंतर एका दिवसात आपले रुटीन काम करू शकतो.

उपचार पद्धती

औषधी चिकित्सा -
मूळव्याधीच्या प्रथम अवस्थेमध्ये योग्य औषधी चिकित्सेचा वापर केल्यास मूळव्याधीची लक्षणे कमी होतात.
 इंजेक्‍शन चिकित्सा - अभ्यंतर मूळव्याधीच्या ठिकाणी स्क्‍लेरोसंट इंजेक्‍शन टोचले जाते. तज्ज्ञ डॉक्‍टरांकडून इंजेक्‍शन ट्रीटमेंट घेतल्यास ही पूर्णत- वेदनाविरहित उपचार पद्धती आहे. रुग्णास ॲडमिट राहावे लागत नाही व मूळव्याधीमधील रक्तस्राव ट्रीटमेंटनंतर एक-दोन दिवसांत बंद होतो.
 रबरबॅंड लायगेशन - पाइल्स गनद्वारा मूळव्याधीच्या मुळाशी रबरबॅंड बसविला जातो. मूळव्याधीच्या कोंबाचा रक्तपुरवठा बंद होऊन  मूळव्याध निर्जीव होऊन गळून पडते.
  क्षारसूत्र चिकित्सा - मूळव्याधीच्या मुळाशी क्षारसूत्र बांधले जाते. या चिकित्सेमध्येही रक्तपुरवठा बंद होऊन मूळव्याध निर्जीव होऊन गळून पडते. भगंदर या व्याधीमध्ये क्षारसूत्र चिकित्सेचा विशेष फायदा होतो. या उपचार पद्धतीनंतर भगंदर पुन्हा उद्‌भवण्याचे प्रमाण नगण्य आहे.
  फ्रायोसर्जरी - या उपचार पद्धतीमध्ये मूळव्याधीचा रक्तस्राव बंद करण्यासाठी मूळव्याधीच्या कोंबांना नायट्रस ऑक्‍साइड वायूचा वापर  करून गोठविले जाते.
 लेझर चिकित्सा - मूळव्याधीच्या कोंबावर लेझर किरणांचा मारा करून रक्तवाहिन्या गोठवल्या जातात. यामुळे मूळव्याधीमधील रक्तस्राव बंद होतो.
 डॉपलर गाइडेड हिमोराईड आर्टरी लायगेशन -  डॉपलर गाइडेड हिमोराईड (मूळव्याध) आर्टरी (रक्तवाहिनी) लायगेशन (बांधणे)  या उपचार पद्धतीमध्ये मूळव्याधीचा रक्तपुरवठा मुळापासून बंद केला जातो.
 स्टेपलर सर्जरी - मूळव्याधीचे कोंब स्टेपलर गनमध्ये घेऊन गन शूट केली जाते. या सर्जरीमध्ये मूळव्याध कट होण्याचे व स्टेपल होण्याचे कार्य एकाच वेळी होते.
 शस्त्रकर्म  :  मूळव्याधीच्या मुळाशी छेद घेऊन काढून टाकले जाते. यालाच हिमोरायडेक्‍टॉनी म्हणतात.
     मूळव्याधीच्या उपचारानंतर शौचावरील नियंत्रण जाते का, असा प्रश्‍न नेहमी विचारला जातो. मूळव्याधीच्या शस्त्रक्रियेनंतर काही रुग्णांमध्ये शौचावरील नियंत्रण गेलेले पाहावयास मिळतो. बऱ्याच वेळा ते तात्पुरत्या स्वरूपाचे असते. परंतु तज्ज्ञ डॉक्‍टरांकडून आधुनिक उपचारपद्धती अवलंबल्यास शौचावरील नियंत्रण जात नाही.

Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Related Stories

No stories found.
Esakal Marathi News
www.esakal.com