Experts React : सीरियातील सत्तापालट आणि परिणाम...

५३ वर्षांपासून सीरियावर आपली पोलादी पकड ठेवणाऱ्या असाद कुटुंबाची सत्ता संपुष्टात आली आहे. बंडखोरांनी राजधानी दमस्कसचा ताबा घेतला आहे. सीरियाच्या लष्कराने माघार घेतली असून, बाशर अल असाद अज्ञातस्थळी परागंदा झाले आहेत. .‘हयात ताहरीर अल शाम’ संघटनेचे प्रमुख अबू महम्मद अल गोलानी यांनी सीरिया आता स्वतंत्र राष्ट्र झाल्याची घोषणा केली आहे. सीरियात झालेल्या सत्तापालटामुळे तेथील स्टेकहोल्डर असलेल्या प्रमुख देशांवर काय परिणाम होईल याचा घेतलेला आढावा...१९७१ पासून सीरियावर शिया पंथीय असाद कुटुंबाची एकहाती सत्ता आहे. सीरियाचे अध्यक्ष बाशर अल असाद हे शिया पंथातील अल्पसंख्य असलेल्या अलावाईट या जमातीतील आहेत. लेबनॉनप्रमाणे फ्रेंच वसाहत राहिलेल्या सीरियात सुन्नी, शिया, ड्रूस, अर्मेनियन ख्रिश्चन तसेच याझिदी व ज्यू धर्मीय राहतात. .सीरियामध्ये सुन्नी लोकसंख्या जास्त आहे; मात्र तरीही असाद कुटुंबाने हुकूमशाहीच्या जोरावर विरोधकांचा आवाज दडपून राज्य केले. मात्र ५३ वर्षांनंतर असद यांची सत्ता संपुष्टात आली आहे. सीरियातील प्रशासन, लष्करातील महत्त्वाच्या पदांवर शिया अधिकाऱ्यांचा भरणा होता. सीरियावर सुन्नी धर्मीय बंडखोरांनी ताबा मिळवला असल्यामुळे आतापर्यंत असलेले शियांचे वर्चस्व कमी होईल. सर्वधर्मीयांना समान वागणूक देण्याची घोषणा बंडखोरांनी केली असली तरी प्रत्यक्षात तसे होईल याची शक्यता कमी आहे. कारण आतापर्यंत दबलेले सुन्नी हे शियांवर सूड उगवण्याची शक्यता आहे. त्यामुळे सुन्नी विरुद्ध शिया हा संघर्ष काही काळासाठी जरी थांबला तरी तो पुढे सुरू होईल. त्यातून सीरिया हे लिबियाप्रमाणे मध्य पूर्वेतील अपयशी देश (फेल स्टेट) म्हणून समोर येईल. पुढे जाऊन इस्लामिक जिहादी गटांसाठी सुपीक जमीन ठरण्याची शक्यता आहे..इराणचा प्रभाव इतिहासजमा?बशर असद यांचा पाडाव झाल्यामुळे इराणने मध्य पूर्वेतील अत्यंत महत्त्वाचा मित्र गमावला आहे. इराण सीरियामार्गे मध्य पूर्वेत आपल्या मित्रराष्ट्रांना सर्व प्रकारची रसद पुरवत होता. सीरिया हातातून गेल्यामुळे लेबनॉनमधील हिज्बुल्ला संघटनेला मदत पुरवण्याचा मार्ग बंद झाला आहे. इराणने पुढाकार घेऊन सीरिया, लेबनॉन, इराण, येमेन यांच्यासोबत मिळून इस्रालइविरोधात उभारलेला ॲक्सिस ऑफ रेझिस्टन्स आता समाप्त होईल. .सीरियातील असाद सरकार गेल्यामुळे तसेच हिज्बुल्ला संघटना कोसळल्यामुळे इराणचा इराक, लेबनॉनसह मध्य पूर्वेतील प्रभाव आता इतिहासजमा होण्याची दाट शक्यता आहे. त्यामुळे मध्य पूर्वेतील प्रभाव राखण्याची स्पर्धा असलेल्या इराण, सौदी अरेबियात आता सौदीचे पारडे जड होईल. दुसरीकडे एका दशकाहून अधिक काळ आर्थिक निर्बंध झेलत असलेल्या इराणमधील वाढती महागाई व बेरोजगारीला जनता कंटाळली आहे. इराणच्या नव्या पिढीला आता इस्लामिक क्रांतीशी काही देणे-घेणे नाही. अशा परिस्थितीत इराणमधील अंतर्गत अंसतोषाला चालना देऊन तिकडे सत्ता बदलाचा प्रयत्न अमेरिका, इस्राइल करणार आहे. ते थोपवण्याचे आव्हान इराणपुढे आहे..रशियाचा तळ धोक्यातसीरियामधील गृहयुद्धात पीछेहाट होत असताना रशियाच्या हवाई ताकदीच्या मदतीने बशर असाद यांनी आपली सत्ता टिकवली; मात्र गेल्या दोन वर्षांपासून रशिया युक्रेन युद्धात व्यस्त आहे. तिकडे व्लादिमीर पुतीन यांनी आपली शक्ती पणाला लावली आहे. त्यामुळे अडचणीच्या काळात असाद यांना मदत करणे रशियाला शक्य झाले नाही. .असाद सरकार गेल्यामुळे सीरियातील मध्य भूसागरातील आपला नौदल तळ रशियाला गमवावा लागणार आहे. या लष्करी तळामुळे रशियाला काळ्या समुद्रापर्यंत लष्करी हालचाली करता येत आहेत. टार्टास तळ गमावल्यामुळे रशियाला युक्रेनमध्ये लढणाऱ्या लष्करासाठी संसाधने पोहोचवण्यात अडचणी येणार आहेत. त्यासाठी रशियाला तुर्कीयेची परवानगी घ्यावी लागणार आहे. असादसारखा मित्र गमावल्यामुळे रशियाचा मध्य पूर्वेतील दबदबा कमी होईल..इस्राईलच्या सीमा अधिक सुरक्षितइस्राईलने सुरू केलेल्या गाझा युद्धाने मध्य पूर्वेतील भूसामरिक परिस्थिती १८० अंशाने बदलली आहे. इस्राईलच्या हवाई हल्ल्यामुळे हिज्बुल्ला व इराण कमकुवत झाले. त्यामुळे सीरियामधून इराण, हिज्बुल्लाला माघार घ्यावी लागली आहे. १९६३च्या युद्धात इस्राईलने सीरियाच्या गोलन हाइट्स या भागाचा ताबा घेतला. हा भाग पुढे इस्राईलमध्ये समाविष्ट केला गेला. या ठिकाणी इस्राईलने आपले लष्कर तैनात केले आहे..त्यामुळे इस्राईलच्या सीमा अधिक सुरक्षित व भक्कम होणार आहेत. सीरिया हातातून गेल्यामुळे इराण यापुढे लेबनॉनमधील हिज्बुल्ला तसेच गाझा पट्टीतील हमास संघटनेला मदत करू शकणार नाही. त्यामुळे लेबनॉनमधील हिज्बुल्लाचा त्रास इस्राईलसाठी बंद झाला आहे. बेंजामिन नेत्यन्याहू यांचे पुढचे लक्ष्य अमेरिकेच्या मदतीने इराणला अधिक अस्थिर करण्याचे असणार आहे..अमेरिकेला दिलासालिबियात हात पोळल्यानंतर सीरियाच्या अंतर्गत संघर्षातून अमेरिकेने या पूर्वीचे आपले अंग काढून टाकले होते. सीरियातील कुर्द भागात अजूनही अमेरिकेचे मोजके लष्कर जवान तैनात आहे. या भागातील खनिज तेल उत्खननात अमेरिकेला स्वारस्य आहे. नवे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी सीरियामधील परिस्थितीत अमेरिका कुठलाही हस्तक्षेप करणार नसल्याचे स्पष्ट केले आहे; मात्र बदलत्या परिस्थितीत कमजोर झालेल्या इराणला अधिक कमकुवत व अस्थिर करण्याच्या अमेरिकेच्या हालचाली अधिक तीव्र होतील. त्यासाठी डोनाल्ड ट्रम्प हे इराणवर अधिक कडक आर्थिक निर्बंध लादू शकतात. दुसरीकडे सीरियात रशियन लष्करी तळ हटल्यामुळे अमेरिकेला हायसे वाटणे स्वाभाविक आहे..तुर्कीयेचा मोठा प्रभावसीरियात असद सरकारचा पाडाव करण्यात तुर्कीयेचा मोठा वाटा आहे. अल गोलानी यांच्या संघटनेला तुर्कीयेने सर्व प्रकारची मदत केली आहे. त्यामुळे सीरियामधील नव्या सत्ता समीकरणात तुर्कीयेचा मोठा प्रभाव राहणार आहे. त्यासोबत कुर्द बंडखोरांना आपल्या सीमेपासून दूर राखण्यातही तुर्कीये यशस्वी झाला आहे. सीरियातील गृहयुद्धामुळे लाखो निर्वासितांचा भार तुर्कीयेवर पडला आहे..युद्ध समाप्त झाल्यास या निर्वासितांची रवानगी सीरियात होऊ शकते. सीरियातील यशामुळे मध्य पूर्वेतील इस्लामिक देशांमधील तुर्कीयेचा प्रभाव वाढण्याची शक्यता आहे. भविष्यात सुन्नी देशावरील प्रभाव राखण्यावरून सौदी अरेबिया आणि तुर्कीयेमध्ये संघर्ष वाढण्याची शक्यता आहे. दुसरीकडे सीरियावरचा तुर्कीयेचा प्रभाव बॅलेन्स करण्याचा प्रयत्न इस्राइलचा असणार आहे..हिज्बुल्लाचे बंडखोर ठारइराक आणि सीरियामधील शिया पंथीय सरकारे वाचवण्यात हिज्बुल्ला बंडखोरांचा महत्त्वाचा वाटा होता. इराणच्या मदतीने हिज्बुल्लाचे हजारो बंडखोर प्रत्यक्ष युद्धभूमीवर लढत होते; मात्र इस्राइलच्या हल्ल्यात हिज्बुल्लाची वरची फळी गारद झाल्यामुळे तो आता निष्प्रभ झाला आहे. सीरियात असाद यांच्यासाठी लढणाऱ्या हिज्बुल्ला बंडखोरांची शस्त्रे आणि पैशाची रसद कापली गेली. सीरिया युद्धात हिज्बुल्लाचे अनेक बंडखोर ठार झाले. उरलेले बंडखोर आता नागरिकांमध्ये मिसळून गेले आहेत. इराक, सीरियामधील हिज्बुल्लाचे अस्तित्व समाप्त झाल्याने या देशातील इराणच्या वर्चस्वाला धक्का बसला आहे..गोलानींसमोर आव्हान‘हयात ताहरीर अल शाम’ संघटनेचे प्रमुख असलेल्या सुन्नी पंथीय ४५ वर्षांच्या अबू महम्मद अल गोलानी यांच्याकडे आता सीरियाचे नेतृत्व आले आहे. ही संघटना नुसरा फ्रंट म्हणजेच अल कायदा या दहशतवादी संघटनेचा एक भाग होती. गोलानी यांचा जन्म सीरियन निर्वासिताच्या कुटुंबात झाला. या संघटनेला तुर्कीये, सौदी अरेबियासह अनेक मुस्लीम देशांकडून मदत मिळते. .युद्धाचा अनुभव असला तरी या संघटनेला देश व प्रशासन चालवण्याचा कुठलाही अनुभव नाही. रक्का या प्रांतावर संघटनेचा ताबा आहे, मात्र त्यांना प्रशासन योग्य पद्धतीने चालवता आले नाही. सुरुवातीला कडवट विचारांच्या असलेल्या गोलानी यांनी आंतरराष्ट्रीय मदत मिळवण्यासाठी आपली कट्टरपंथी प्रतिमा बदलण्याचा प्रयत्न चालवला आहे. २०१६ मध्ये या संघटनेने अल कायदासोबतचे संबंध तोडून टाकले आहेत. .सीरियामध्ये सर्व अल्पसंख्याकांना सोबत घेऊन वाटचाल करण्याची घोषणा त्यांनी केली आहे. शिया पंथीयांच्या पवित्र धर्मस्थळाला हात न लावण्याचे वचनही त्यांनी दिले. प्रत्यक्षात पुढच्या काळात ते सीरियाचे प्रशासन कसे चालवतात, यासोबत शियासह अन्य अल्पसंख्याक समाजाला सोबत कसे घेतात, त्यावर अनेक गोष्टी अवलंबून असणार आहेत. संघटनेतील सर्व गटांना एकत्र ठेवण्याचे आव्हान त्यांच्यापुढे आहे..असाद यांचा सत्तेत परतण्याचा मार्ग कठीण२४ वर्षे सत्ता टिकवून ठेवणारे बाशर अल असाद हे धर्मनिरपेक्ष आणि आधुनिक विचारसरणीचे आहेत. दशकाहून अधिक काळ सातत्याने युद्ध लढणारे त्यांचे लष्कर थकले तसेच रशिया, इराणची मदत न मिळाल्यामुळे त्यांना आपली सत्ता गमवावी लागली. असाद यांना रशियात आश्रय मिळण्याची शक्यता आहे. कारण इराणमध्ये ते कायम असुरक्षित असतील. असाद यांची सत्ता गेल्यामुळे आधुनिक सीरियाचे चित्र आता समाप्त होईल. नव्या सरकारने शिया व इतर अल्पसंख्याकांवर अत्याचार केल्यास सीरियातील गृहयुद्धाचा वणवा पेटत राहील. अशा वेळी असाद यांचा प्रभाव कायम राहण्याची शक्यता आहे. मात्र सीरियात सत्तेत परतण्याचा त्यांचा मार्ग कठीण आहे..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Experts React : सीरियातील सत्तापालट आणि परिणाम...

Related Stories