मनाची शक्ती : दिनचर्या निश्चित करताना....

- डॉ. हंसा योगेंद्र

आयुर्वेदाच्या प्राचीन ज्ञानाने दिनचर्येवर सविस्तर विवेचन केले आहे. ही संकल्पना आपल्या जीवनाचे संतुलन राखण्यासाठी मदत करते. दिवस आणि रात्रीच्या नैसर्गिक लयींसह आपल्या क्रियांचे संरेखन करून, आपले कल्याण करू शकतो. त्याचबरोबर वात, पित्त आणि कफ दोष यावर मात करू शकतो.

टप्पा १ : कफ फेज (सकाळी ६ ते १०)

• हा टप्पा स्थिरता, पोषण आणि विश्रांतीद्वारे दर्शविला जातो.

• सूर्योदयानंतर लवकर उठा आणि कोमट पाण्याने तोंड स्वच्छ आणि डोळे ताजेतवाने करा.

• शरीराला स्फूर्ती देण्यासाठी योगा, वेगवान चालणे किंवा पोहणे यासारख्या शारीरिक हालचाली करा. त्यामुळे पचन व्यवस्थित होऊन चरबी जाळली जाते.

• ताजेतवाने होऊन अंघोळ करा. आरामदायक कपडे घाला. तुमचे मन स्थिर करण्यासाठी आणि शांतता जोपासण्यासाठी प्रार्थना आणि ध्यानाचा सराव करा.

• योग्य आणि आरोग्यदायी पर्यायांची निवड करून, वय आणि शरीराच्या प्रकारानुसार पौष्टिक नाश्ता करा.

फेज २ : पिट्टा फेज (सकाळी १० ते दुपारी २)

• हा कालावधी वाढीव उत्पादकता आणि चयापचय क्रिया दर्शवतो. तुमचे काम एकाग्रतेने पूर्ण करण्यावर भर द्या.

• विविध चवींनी संतुलित जेवणाचा आनंद घ्या.

• पचनास मदत करण्यासाठी आरामात फेरफटका मारा.

फेज ३ : वात फेज (दुपारी २ ते संध्याकाळी ६)

• हा टप्पा मानसिक सतर्कता आणि सर्जनशीलताद्वारे दर्शविले जाते.

• हा वेळ विश्रांती, अभ्यास किंवा कमी एकाग्रतेने करावयाच्या कामासाठी द्या. चालणे, दीर्घ श्वासोच्छवासाचे व्यायाम किंवा ताणाचे सौम्य व्यायाम करा.

• तुमच्या संवेदनांना आराम देण्यासाठी एक कप तुळशी किंवा हर्बल चहाचा आस्वाद घ्या.

• सायंकाळी ताजेतवाने होऊन घरात दिवा लावा (शक्यतो देवघरात). सूर्यास्ताच्या वेळी प्रार्थना किंवा ध्यानामध्ये गुंतून राहा.

टप्पा ४ : कफ फेज (संध्याकाळी ६ ते रात्री १०)

• झोपण्यापूर्वी पचनास मदत करण्यासाठी संध्याकाळी ६ ते ७ दरम्यान हलके आणि साधे जेवण घ्या.

• कुटुंबासमवेत वेळ घालवा, फुरसतीच्या क्रियांमध्ये व्यग्र राहा.

• डोक्याला आणि पायाच्या तळव्यांना तेलाने मसाज करा. दिवे मंद करा, आरामदायक कपडे घाला आणि झोपेची तयारी करा.

फेज ५ : पिट्टा फेज (रात्री १० ते सकाळी २)

• झोपेच्या सातत्यपूर्ण वेळापत्रकाला प्राधान्य द्या. रात्री १० वाजेपर्यंत अंथरुणावर झोपण्याचे लक्ष्य ठेवा.

फेज ६ : वात फेज (पहाटे २ ते ६)

• या कालावधीत अखंड झोपेचे लक्ष्य ठेवा, ज्यामुळे तुमच्या शरीराला प्रगल्भ शांतता अनुभवता येईल.

• जागे असल्यास, सुधारित शांततेसाठी ध्यान, मंत्र जप किंवा प्राणायाम व्यायाम करा.

• सकाळी ६ वाजता, सकाळच्या कफ टप्प्यासह सायकल पुन्हा सुरू होते.

दिनचर्याद्वारे आपली जीवनशैली नैसर्गिक चक्राशी संरेखित करून, आपण आयुर्वेदिक बुद्धीचा वापर करतो आणि स्वतःशी एक गहन संबंध जोपासतो. सुरुवातीला, शरीर या बदलांचा प्रतिकार करू शकते, मात्र तीन आठवडे टिकून राहिल्याने आरोग्य आणि चैतन्यमध्ये सकारात्मक परिवर्तन होते. त्यामुळे तुम्हाला अधिक उत्साही आणि आनंद मिळतो. दिनचर्याच्या परिवर्तनीय शक्तीचा स्वीकार करून जीवनाच्या लयीशी सुसंगत करा.