योग पोषण

- डॉ रोहिणी पाटील

तुमच्या दैनंदिन जीवनात ताज्या हवेचा श्‍वास असो किंवा तुमच्या व्यायामाच्या पद्धतीचा एक आवश्यक भाग असो, योग तुमच्या आरोग्यासाठी चमत्कार करू शकतो. योग हा केवळ शारीरिक व्यायाम नसून, ती जगण्याची एक पद्धत आहे. योग दिवस लोकांना जगभरातील विविध देशांमध्ये योगाचा सराव करण्याची प्रोत्साहन देतो, जे आरोग्य आणि फिटनेसबद्दल लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करण्यात मदत करते.

संयुक्त राष्ट्र महासभेने ११ डिसेंबर २०१४ रोजी २१ जून हा आंतरराष्ट्रीय योग दिवस म्हणून घोषित केला. जगभरातील ७ हजारांपेक्षा अधिक शहरांमध्ये आयोजित कार्यक्रमांद्वारे योग आणि त्याचे फायदे याबद्दल जागरूकता पसरवणे हा त्या मागचा हेतू आहे. आपण खातो त्या अन्नाचा प्रत्येक कण हा प्राणाचे (ऊर्जा) वाहन आहे. योगी आणि आयुर्वेदिक अभ्यासकांना अन्न, मन, शरीर आणि आत्मा यांच्यातील संबंध फार पूर्वीपासून समजला आहे; त्यांनी त्याचा मोठ्या प्रमाणावर अभ्यास केला आहे. १९६० आणि १९७०च्या दशकात अनेक आरोग्य व्यावसायिक आणि सर्वांगीण पोषणतज्ज्ञांना योग पोषणाची शक्तीदेखील समजली.

योगापूर्वी खाणे

योगामध्ये विविध आसने आहेत ज्यामध्ये पुढे वाकणे, पोटाने श्वास घेणे इत्यादींचा समावेश असतो, ज्यामुळे तुमच्या पोटाच्या अवयवांवर दबाव येऊ शकतो आणि अस्वस्थता जाणवू शकते. याउलट, रिकाम्या पोटी योगाभ्यास केल्याने रक्तातील साखर कमी होऊ शकते आणि तुम्हाला सुस्त वाटू शकते. याचा अर्थ तुम्ही काय खात आहात, कोणत्या वेळी आणि किती खात आहात याबद्दल तुम्हाला अधिक जागरूक राहण्याची गरज आहे.

• योगासने करण्यापूर्वी जड जेवण टाळावे, कारण त्यामुळे तुम्हाला अस्वस्थ वाटेल.

• तुम्ही योगाभ्यास तुमच्या जेवणाच्या १ किंवा २ तासांननंतर सुरू केल्यास हलके जेवण चांगले आहे.

• तुम्ही तुमच्या वर्कआउटच्या ३०-४५ मिनिटांच्या आत खाल्ले, तर पोटाच्या स्नायूनवर अधिक ताण येईल अशी आसने शक्यतो टाळा (उदा. कोब्रा, बोट पोझ).

• योग करण्यासाठी योग्य वेळ म्हणजे सकाळी उठल्यानंतर लगेचच, रिकाम्या पोटी /जेवल्यावर १-२ तासात; आणि पुन्हा सुमारे १५-२० मिनिटे पाणी प्यायल्यानंतर

योगानंतर खाणे

• योग सत्रानंतर, थेट अन्न घेणे टाळा.

• तुमचे शरीर पुन्हा सामान्य स्थितीत येण्यास मदत करण्यासाठी, नाश्ता किंवा जेवण करण्यापूर्वी सुमारे ३० मिनिटे प्रतीक्षा करा.

• यावेळी तुम्ही विशेषतः पौष्टिक आणि पोटभर जेवण जेवावे.

• काही उदाहरणांमध्ये ब्रेडबरोबर नट बटर किंवा बनाना स्प्रेड, फळ आणि बदामांसह ओटचे जाडे भरडे पीठ किंवा ग्रॅनोला किंवा ताजे फळे असलेले साधे दही यांचा समावेश होतो.

• या आंतरराष्ट्रीय योग दिनानिमित्त आपण आध्यात्मिक आणि पौष्टिक अन्न ह्या दोन्ही पातळीवर कनेक्ट होऊया!

• तुम्हा सर्वांना आंतरराष्ट्रीय योग दिनाच्या खूप खूप शुभेच्छा.

सराव योगासनांचा...

वा काय छान योगायोग आहे, आज आंतरराष्ट्रीय योग दिवस आहे आणि आजच्या लेखात आपण आधी शिकलेल्या काही आसनांना क्रमश: जोडून सूर्यनमस्कार घालायला शिकणार आहोत. सूर्यनमस्कार घालणे ही एक वर्षानुवर्षे पुरातन काळापासून चालत आलेली परंपरा आहे. आपल्या जीवनासाठी लागणारी सर्व ऊर्जा आणि सगळे अन्न फक्त सूर्यामुळेच प्राप्त होते. या प्राथमिक ऊर्जास्रोताला नमन करण्याची प्रथा प्रासंगिक व प्रशंसनीय तर आहेच, तसेच ही क्रिया सुडौल, सशक्त आणि निरोगी शरीर कमावण्यासाठी पुरुषांना, तसेच स्त्रियांना उपयुक्तही आहे.

एक सूर्यनमस्कार घालायला साधारणतः १५ ते २० सेकंद लागतात आणि ह्या दरम्यान श्‍वासोच्छ्वासाची सात आवर्तने पूर्ण होतात. प्रत्येक नमस्काराच्या आधी सूर्याच्या बारा नावांपैकी एक नाव घ्यायची पद्धत आहे. ही सगळी १२ नावे पुढच्या एखाद्या लेखात शिकू. साधकाचा सराव वाढेल, तसे बाराच्या पटीने सूर्यनमस्कार वाढवता येतात. आता बाजूला दाखवलेल्या १ ते १६ चित्रांत दाखवल्याप्रमाणे एकानंतर एक आसने घाला. हा एक सूर्यनमस्कार आहे.