त्रिदोषशामक दूर्वा

- डॉ. मालविका तांबेभारतीय पौराणिक कथांमध्ये एक कथा आहे की, श्रीगणेशांचे अनलासूर या राक्षसाशी युद्ध झाले होते. श्रीगणेशांनी राक्षसाला गिळून टाकले, त्यामुळे राक्षसाचा पराभव तर झाला, परंतु श्रीणेशांच्या पोटात आग आग होऊ लागली. अनेक उपाय केले, परंतु आग शमत नव्हती. श्रीगणेशांना दूर्वांचा रस प्यायला दिल्यावर त्यांच्या पोटातील आग शांत झाली. तेव्हापासून दूर्वा ही वनस्पती श्रीगणेशांना प्रिय झाली. .दूर्वा हे एक प्रकारचे गवत आहे. साधारणपणे पावसाळ्यात दूर्वा सर्वत्र पाहायला मिळतात. यांच्या पेरांवरील गाठींपासून मुळे फुटतात आणि दूर्वा जमिनीवर पसरत राहतात. उन्हाळ्यास दूर्वा वाळतात, परंतु पावसाळ्याच्या सुरुवातीला पाण्याचा शिडकावा झाल्यावर पुन्हा जोमाने पसरायला लागतात..दूर्वांच्या दोन जाती पाहायला मिळतात. हिरवी व किंचित गर्द रंगाची (नीलदूर्वा). दोन्ही दूर्वा औषधी गुणधर्माच्या असतात. दूर्वा रसाने मधुर, कषाय व किंचित कडू असतात, विपाकात मधुर व शीतवीर्याच्या असतात. दूर्वा त्रिदोषशामक आहेत, विशेषतः पित्त व व कफाचे शमन करतात.आचार्य चरकांनी प्रजास्थापन वर्गात दूर्वांना स्थान दिलेले आहे, अर्थात गर्भधारणा होण्यामध्ये दूर्वांचा उत्तम फायदा होताना दिसतो. दूर्वांचे अनेक घरगुती उपाय आहेत. यांचा उपयोग रोगाचा प्रतिकार करण्यासाठी तसेच रोगाच्या प्राथमिक अवस्थेत अन्य उपायांबरोबर करता येतो..बाह्य उपचारघोळणा फुटण्याचा त्रास असल्यास नाकपुड्यांमध्ये दूर्वांचा रस घालण्याचा उपयोग होतो.त्वचेचा दाह होत असल्यास दूर्वा वाटून केलेला कल्क लावण्याचा उपयोग होतो.तिळाच्या तेलात दूर्वांचा रस टाकून संस्कारित केलेले तेल लावल्यामुळे त्वचारोगांमध्ये उपयोग होतो.जखम झाल्यास वा कापल्यास दूर्वा वाटून केलेला कल्क लावल्यास रक्त येणे बंद होते, तसेच जखम लवकर बरी होण्यास मदत मिळते.खूप ताप असल्यास दूर्वा वाटून केलेला कल्क कपाळावर लावला तर मेंदूचे उष्णतेपासून संरक्षण होते.तापामुळे तळपायांची आग होत असल्यास तळपायांना दूर्वांचा रस लावल्यास जळजळ कमी होते, तसेच तापही कमी होतो.रोज सकाळी अनवाणी पायांनी दूर्वांच्या हिरवळीवर चालल्यास डोळ्यांची आग, उच्च रक्तदाब व शरीराची आग होणे हे त्रास कमी होतात.रक्ती मूळव्याधीच्या त्रासात दूर्वा वाटून केलेला कल्क लावण्याचा उपयोग होतो.दूर्वांच्या हिरवळीवर पडलेले दवबिंदू लावल्यास त्वचारोगांमध्ये फायदा होतो. .आभ्यंतर उपचारघोळणा फुटून नाकातून रक्त येत असल्यास दूर्वांचा रस थोडी खडीसाखर मिसळून घेतल्याचा फायदा होतो.दूर्वा मूत्रल गुणाच्या असतात. त्यामुळे कमी प्रमाणात वा थांबून थांबून लघवी होत असल्यास ३-४ चमचे दूर्वांचा रस घेण्याचा उपयोग होतो.त्वचारोग, खाज येणे, त्वचारोग , सोरायसिस, एक्झिमा वगैरे त्रासांमध्ये दूर्वांचा रस घेण्याचा व बाहेरून लावण्याचा फायदा होतो.दूर्वांचा रस घेण्याने यकृत, प्लीहा व मूत्रपिंडांची कार्यक्षमता वाढते असा अनुभव आहे.नवप्रसूतेने दूर्वांचा रस घेतल्यास स्तन्याचे प्रमाण वाढते.रक्ती मूळव्याधीच्या त्रासात तसेच पाळीच्या वेळी अति रक्तस्राव होत असल्यास दूर्वांच्या रसात थोडी खडीसाखर मिसळून घेतल्याचा फायदा होतो.पित्त वाढल्यामुळे जुलाब वा उलट्या होत असल्यास दूर्वांचा रस थोडे दूध मिसळून घेतल्यास फायदा होतो.पूजेकरता वापरण्यात येणाऱ्या प्रत्येक द्रव्याचे महत्त्व जाणून घेणे उपयोगी ठरू शकेल. बाप्पांनी सगळ्यांसाठी आनंद, समृद्धी, आरोग्यासाठी आशीर्वाद द्यावे ही श्रीचरणी प्रार्थना..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

त्रिदोषशामक दूर्वा

Related Stories