व्यायाम आणि पोषण

- गौरी शिंगोटे

निरोगी जीवनशैली मिळवण्याचा सहजसुलभ आणि एक अत्यंत महत्त्वाचा भाग म्हणजे शारीरिक हालचाल. आपल्याला निरोगी ठेवण्यासाठी शारीरिक हालचाल पौष्टिक भूमिका कशा प्रकारे बजावते याचे काही घटक आपण गेल्या आठवड्यात बघितले. आता इतर काही घटक पाहू.

कमी होणारे ताणतणाव

व्यायामामुळे मेंदूमध्ये एंड्रोफिन नावाच्या द्रव्याची निर्मिती होते जे नैसर्गिक वेदनाहारक व आनंददायी भावना निर्माण करणारे असते. हे लक्षणीयरित्या ताण कमी करून एकंदर मानसिक आरोग्य सुधारते.

भावना उद्दिपित होणे : एंड्रोफिन्सना ‘फील गुड’ (आनंददायी) हार्मोन म्हटले जाते- जे मेंदूच्या संवेदना ग्रहण करणाऱ्या पेशींशी संवाद साधून दुखण्याची भावना कमी करून शरीरात सकारात्मक भावना निर्माण करते. यामुळे ताण-तणाव, चिंता, नकारात्मक भावना व नैराश्य दूर होऊ शकते.

मानसिक कार्य : नियमित व्यायामामुळे मेंदूचा रक्तपुरवठा वाढतो व त्यामुळे एकाग्रता, स्मृती व एकूण मानसिक कार्य सुधारते.

झोपेची गुणवत्ता : व्यायामामुळे ताण, चिंता कमी होऊन झोपेची गुणवत्ता सुधारते. चांगली झोप मानसिक आरोग्य व वेलबीइंग सुधरवते व अशा प्रकारे सकारात्मक विचारांची एक साखळीच तयार होते.

वजन नियंत्रण

नियमित शारीरिक हालचाल योग्य वजन नियंत्रणासाठी आवश्यक आहे. कॅलरीज खर्च करून व्यायाम आपल्याला अन्नापासून ऊर्जा मिळवणे व व्यायामापासून ऊर्जा खर्च करणे यांचा समतोल साधण्यास मदत करतो.

कॅलरी खर्च करणे : शारीरिक हालचालींमुळे कॅलरीज जास्त खर्च होऊन वजन कमी करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या कमी कॅलरीज उरण्यास मदत होते. बागकाम, चालणे यासारख्या दैनंदिन हलक्या व्यायामानेही कॅलरीज लक्षणीयरित्या खर्च होतात.

स्नायूपुष्टता नियंत्रण : व्यायाम, विशेषतः शक्ती मिळवण्याचा व्यायाम केल्यास स्नायू पुष्ट होण्यास व ही पुष्टता टिकवण्यास मदत होते. स्नायूंच्या पेशी, चरबीच्या पेशींपेक्षा जास्त कॅलरीज खर्च करतात, ज्याचा उपयोग जास्त काळासाठी वजन नियंत्रणासाठी होतो.

हृदयाचे कार्य जास्त सुरळीत

नियमित व्यायामाने हृदयाचे स्नायू बळकट होऊन रक्तपुरवठा सुधारतो व हृदयविकाराचा धोका कमी होतो.

हृदयाची शक्ती : व्यायाम हृदयाचे स्नायू बळकट करून त्यांना अधिक कार्यक्षमतेने रक्तपंप करण्यास मदत करते. यामुळे हृदयाचा कार्यताण कमी होऊन रक्तदाब, हृदय धमनी रोग आणि हृदयक्रिया बंद पडणे यांसारखे रोग होण्याचा धोका दूर होतो.

रक्तशर्करा नियंत्रण : नियमित व्यायाम रक्तशर्करा नियंत्रणात ठेवण्यास शरीराची मदत करतो. व्यायामाने इन्शुलिन संवेदना वाढून पेशींना जास्त कार्यक्षमतेने ग्लुकोज वापरण्यास मदत करते. यामुळे रक्तशर्करा नियंत्रणात राहून ‘टाइप २’ मधुमेहाचा धोका दूर होतो.

रक्तदाब नियंत्रण : नियमित व्यायामामुळे रक्तवाहिन्यांची लवचिकता वाढते व धमनीचा कडकपणा कमी होतो व त्यामुळे रक्तदाब कमी होतो. यामुळे रक्तप्रवाह सुरळीत होऊन उच्च रक्तदाबाचा धोका टळतो, ज्यामुळे पक्षाघात, हृदयविकारासारखे रोग उद्‍भवतात.

आरोग्यदायी आहार आपल्या शरीराला आवश्यक पोषकद्रव्ये पुरवतो, तर शारीरिक हालचाल या पोषक द्रव्यांचा परिणामकारक वापर करण्यास मदत करते. आपले एकंदर आरोग्य सुधारणे व नियंत्रणात ठेवणे यासाठी दैनंदिन जीवनशैलीत शारीरिक व्यायामाचा समावेश करणे अत्यंत फायद्याचे ठरते.