चौगुलेंनी केले भाताच्या 30 देशी वाणांचे संवर्धन

काही सुखद---------लोगो
94221
94222

चौगुलेंनी केले भाताच्या ३० देशी वाणांचे संवर्धन
खरवतेत प्रयोग; औषधी गुणधर्मासह कॅल्शियमयुक्त वाणांचा समावेश
राजेंद्र बाईतः सकाळ वृत्तसेवा
राजापूर, ता. २ः मुंडगा आणि सरवट या भाताच्या जातींचे भारत सरकारचे पेटंट मिळवणारे तालुक्यातील खरवते येथील प्रगतशील शेतकरी दयानंद चौगुले यांनी भाताच्या देशी वाणांच्या संवर्धनावर भर दिला आहे. सुमारे ऐंशी ते नव्वद वर्षापूर्वी लागवड होणाऱ्या आणि हद्दपार होत असलेल्या ३० प्रकारच्या देशी वाणांचे चौगुले यांनी संकलन केले आहे. त्यामध्ये कोकणासह पश्‍चिम महाराष्ट्र, गडचिरोली, दिल्ली, आसाम, उत्तरप्रदेश या राज्यात घेण्यात येणाऱ्या औषधी गुणधर्म असलेल्या कॅल्शियमयुक्त वाणांचाही समावेश आहे.
शेतामध्ये गादीवाफे तयार करून देशी वाणांच्या बियाण्यांची चौगुले यांनी रूजवात केली आहे. त्या रोपांची लावणी करून त्या द्वारे उत्पादन घेतले जाते. भाताच्या देशी वाणांची बियाणी भविष्यात कोकणासह अन्य भागातील शेतकऱ्यांना उपलब्ध करून दिली जाणार आहेत. त्यामधून कोकणासह परिसरामध्ये ‘हायब्रीड’ (संकरित) प्रजातींच्या वाणांच्या युगामध्ये पुन्हा एकदा देशी वाणांची रूजवात होणार आहे. भविष्यात भाताच्या देशी वाणांची ‘सीडबॅक’ विकसित करण्याचा मानस त्यांनी व्यक्त केला आहे. सुमारे 10 वर्षापूर्वीपासून शेतकऱ्यांकडून देशी वाणांचा वापर केला जात होता; मात्र, हायब्रीड वाणांच्या वापरामध्ये देशी वाण हद्दपार होऊ लागली आहेत. कमी खर्चामध्ये जादा उत्पादन देणाऱ्या संकरित वाणांचा शेतकऱ्यांकडून अधिक वापर होत असला तरीही आरोग्यदायी आणि विविध आजारांमध्ये औषधी म्हणून उपयुक्त ठरणाऱ्या देशी वाणांचेही महत्व कमी झालेले नाही. नव्या पिढीला देशी वाणांच्या औषधी गुणधर्माची फारशी माहिती नसल्यामुळे त्या वाणांची लागवड केली जात नाही. या स्थितीमध्ये विविध औषधी गुणधर्म असलेल्या देशी वाणांचे संवर्धन, प्रचार आणि प्रसार करण्याचा ध्यास चौगुले यांनी घेतला आहे. या देशी वाणांच्या बियाण्यांचे दिल्ली, उत्तरप्रदेश, आसाम या राज्यांसह कोल्हापूर, सातारा, सोलापूर, आजरा, गडचिरोली, सिंधुदुर्ग, ठाणे, रत्नागिरी या महाराष्ट्रातील जिल्ह्यातील परिसरातील आपल्या मित्रांच्या सहकार्याने संकलन केल्याचे त्यांनी सांगितले.

चौकट
संकलित केलेली देशी वाणं
फुलेराधा, जस्मीन, काळा नमक, आजरा घणसाळ, मधुराज, टायचण, रक्तशाळी, बेला, वालय, सरवट, मुंडगा, बकासुळ, काळा जिरगा, इंद्रायणी, दिल्ली राईस, सोरटी, कुडा, गोविंद भोग, पटणी, आसाम बासमती, वाडाकोलम, भोगावती, बासमती, काळी गजरी, फुले समृद्धी, वारंगळ, काळे भात, गोरखपूर एस.बी.के., चंपाकळी.

कोट
संकरित वा हायब्रीड बियाण्यांचे उत्पादन जादा मिळत असले तरीही देशी वाण उत्पादनासह आरोग्यासाठीही खूप उपयुक्त आहेत. त्यांना देवाघरचा दवाखाना म्हटले जाते. त्यामुळे देशी वाणांचे संवर्धन, प्रचार आणि प्रसार करण्याचा प्रयत्न करत आहोत. त्याला शेतकरी, मित्रपरिवार आणि कृषी विभागाचे आपणाला सकारात्मक सहकार्य मिळत आहे. भविष्यात भाताच्या देशी वाणांची ‘सीडबॅक’ विकसित करण्याच्यादृष्टीने प्रयत्न सुरू आहेत.
- दयानंद चौगुले, प्रगतशील शेतकरी