तिलारीच्या जंगलात आढळली दुर्मिळ वनस्पती

80597
80598
तिलारी ः जंगलात आढळलेली ‘बोसेनबर्गिया टिलीफोलिया''.

80599
संजय सावंत

तिलारीच्या जंगलात आढळली दुर्मिळ वनस्पती

‘बोसेनबर्गिया टिलीफोलिया’; निसर्ग संशोधक सावंतांकडून शोध

सकाळ वृत्तसेवा
दोडामार्ग, ता. २८ ः जिल्ह्यातील तिलारीच्या घनदाट जंगलात निसर्ग संशोधक संजय सावंत यांना ‘बोसेनबर्गिया टिलीफोलिया’ (Boesenbergia tiliifolia) या अत्यंत दुर्मिळ वनस्पतीचा प्रथमच शोध लागला आहे. सावंत यांच्या या महत्त्वपूर्ण शोधामुळे तिलारी खोऱ्याच्या जैवविविधतेत आणखी एका दुर्मिळ प्रजातीची भर पडली आहे. वनस्पतीशास्त्राचे प्रोफेसर डॉ. विजय पैठणे व डॉ. अनिल भुक्तार यांनी या वनस्पतीची ओळख पटवून सावंत यांच्या शोधकार्यावर शिक्कामोर्तब केले.
‘बोसेनबर्गिया टिलीफोलिया’ ही वनस्पती सामान्यतः खूप कमी ठिकाणी आढळते आणि तिच्या अस्तित्वाची नोंद महाराष्ट्रात फारशी नाही. त्यामुळे सावंत यांचा हा शोध केवळ तिलारीसाठीच नव्हे, तर संपूर्ण महाराष्ट्राच्या वनस्पतीशास्त्रासाठी महत्त्वाचा मानला जात आहे. डॉ. विजय पैठणे यांनी केलेल्या निश्चितीमुळे या शोधाला शास्त्रीय अधिष्ठान मिळाले आहे.

दरम्यान, श्री. सावंत यांच्या शोधकार्यामुळे तिलारी खोऱ्याच्या अनमोल जैवविविधतेकडे अधिक लक्ष वेधले गेले आहे आणि भविष्यात अशा अनेक दुर्मिळ प्रजातींचा शोध लागण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे. डॉ. पैठणे यांनी या वनस्पतीची अचूक ओळख पटवून या शोधाला वैज्ञानिक अधिष्ठान दिले. या वनस्पतीची पहिली नोंद ‘जर्नल ऑफ थ्रेटन्ड टॅक्सा’ (Journal of Threatened Taxa) या प्रतिष्ठित जर्नलमध्ये ‘Boesenbergia tliifolia (Baker) Kuntze (Zingiberaceae)-a new record for Maharashtra, India’ या नावाने प्रसिद्ध झाली आहे. हा शोध केवळ एक नवीन नोंद नसून, तिलारी खोऱ्याच्या समृद्ध जैवविविधतेचे आणि तिच्या संरक्षणाच्या गरजेवर प्रकाश टाकणारा एक महत्त्वाचा टप्पा आहे.‘बोसेनबर्गिया टिलीफोलिया’ सारख्या नवीन प्रजातीची नोंद होणे हे त्या परिसंस्थेच्या आरोग्याचे आणि समृद्धीचे द्योतक आहे. अशा नोंदींमुळे शास्त्रज्ञांना त्या परिसरातील जैवविविधतेचा अभ्यास करण्यास, तिच्या संरक्षणासाठी योजना आखण्यास आणि मानवी हस्तक्षेपाचे परिणाम समजून घेण्यास मदत होते.
---------------------
जैवविविधतेच्या संवर्धनासाठी आधारस्तंभ
आज वाढते शहरीकरण, अवैध वृक्षतोड, अवैध शिकार, खाणउद्योग आणि मोनोकल्चर (एकाच प्रकारच्या पिकांची लागवड) यामुळे जगभरातील जैवविविधता धोक्यात आली आहे. अनेक प्रजाती वेगाने नामशेष होत आहेत किंवा नामशेष होण्याच्या मार्गावर आहेत. अशा परिस्थितीत सावंत यांच्यासारख्या निसर्ग अभ्यासकांचे संशोधन कार्य अत्यंत महत्त्वाचे ठरते. त्यांच्यासारखे संशोधक दुर्लक्षित किंवा अज्ञात प्रजातींचा शोध घेऊन, त्यांच्या अस्तित्वावर प्रकाश टाकतात आणि त्यांच्या संरक्षणासाठी आवश्यक माहिती उपलब्ध करून देतात. हे कार्य जैवविविधतेच्या संवर्धनासाठी एक मजबूत आधारस्तंभ आहे.
---
वनस्पतीमध्ये अनेक औषधी गुणधर्म
भारतासाठी प्रदेशनिष्ठ असलेली ही प्रजात पश्चिम घाटातील कर्नाटक, तामिळनाडू आणि केरळ राज्यात आढळते. ‘बोसेनबर्गिया टिलीफोलिया’ या प्रजातीला मराठीमध्ये कचूर किंवा कपूरकचारी असे म्हणतात. या वनस्पतीला अनेक औषधी गुणधर्म असल्याचे आढळून आले आहे. ही वनस्पती झिंगिबेरेसी (Zingiberaceae-आले) कुळातील असून, दक्षिणपूर्व आशियामध्ये पारंपरिक औषधांमध्ये आणि पाककृतींमध्ये तिचा वापर केला जातो.