ठाण्यात फॉरेन्सिक लॅबची उभारणी

ठाणे : वाढत्या नागरीकरणासोबतच ठाणे शहर आणि ग्रामीण पोलिसांचा व्यापही वाढला आहे. या पार्श्वभूमीवर ठाण्यात लघु न्यायसहायक प्रयोगशाळा (मिनी फॉरेन्सिक लॅब) चा "श्रीगणेशा' करण्यात आला. या लॅबचे उद्‌घाटन सोमवारी न्यायिक व तांत्रिक विभागाचे पोलिस महासंचालक हेमंत नगराळे यांच्या हस्ते करण्यात आले. ठाण्यातच लॅब सुरू झाल्याने गुन्ह्यांची उकल दोन महिन्यांमध्ये करण्याचा प्रयत्न याद्वारे केला जाणार असून तपासदेखील जलदगतीने होण्यास मोठी मदत मिळणार असल्याचा दावा नगराळे यांनी केला आहे. 

ठाणे शहर पोलिस आयुक्तालय, ठाणे ग्रामीण पोलिस आणि पालघर पोलिस अधीक्षक कार्यालय या तीनही पोलिस कार्यालयांच्या कामाचा व्याप दिवसेंदिवस वाढत आहे. विविध गुन्ह्यांमध्ये जप्त केलेल्या वस्तू व नमुन्यांचे तत्काळ विश्‍लेषण व्हावे यासाठी ठाण्यामध्ये स्वतंत्र फॉरेन्सिक लॅब उभारण्याला दोन वर्षांपूर्वी मंजुरी देण्यात आली होती. या प्रयोगशाळेसाठी पुरेसा निधीदेखील गृहविभागाकडून मंजूर करण्यात आला होता.

मात्र, प्रयोगशाळेसाठी जागाच उपलब्ध होत नसल्याने हा प्रकल्प गेल्या वर्षभरापासून रखडला होता. सदर प्रयोगशाळेसाठी ठाणे महापालिकेने कायमस्वरुपी जागा देण्याची तयारीही दर्शवली होती. परंतु बांधकामाला होणाऱ्या विलंबामुळे गृहविभागाने नव्या जागेचा शोध सुरू केला होता. त्यानंतर जागा भाड्याने घेण्याचा प्रस्ताव गृहविभागाने मांडला होता व त्यानुसार भाडेतत्त्वावर जागा घेण्यासाठी प्रयत्न सुरू झाले. 

ठाण्यातील चरई येथील महानगर टेलिफोन निगम इमारतीच्या सहाव्या मजल्यावर ही लॅब आहे. या लॅबच्या उद्‌घाटनप्रसंगी ठाणे पोलिस आयुक्त विवेक फणसळकर, पोलिस महानिरीक्षक निकेत कौशिक, जिल्हाधिकारी राजेश नार्वेकर आदी उपस्थित होते. ठाण्यातील या लॅबमध्ये 28 अधिकारी-कर्मचारी वर्गाला मंजुरी असून सद्यस्थितीत 16 जण कार्यरत आहेत.

ठाणे जिल्ह्यातून मुंबईसह इतरत्र असलेल्या फॉरेन्सिक लॅबमध्ये दरमहा 150 ते 200 नमुने तपासासाठी जातात. मात्र, हा भार आता कमी होणार आहे. तसेच या लॅबचा फायदा ठाणे शहर, ठाणे ग्रामीणसह पालघर जिल्ह्यातील पोलिस युनिटसाठी होणार असून गुन्ह्यातील नमुन्यांचे तात्काळ विश्‍लेषण करून दोन महिन्यांमध्ये अहवाल मिळू शकेल, असे नगराळे यांनी सांगितले. 

फॉरेन्सिक चाचणी काय आहे ? 

• फॉरेन्सिक लॅबमध्ये 10 वेगवेगळे विभाग असून यातील विष विज्ञान (टॉक्‍सिकोलॉजी) विभागात मृत व्यक्तीच्या व्हिसेरामधून आणि जिवंत व्यक्तीच्या पोटातील पाण्याच्या नमुन्यामधून, संबंधित व्यक्तीच्या जवळपास असलेल्या वस्तूंची तपासणी करून विषबाधा कशी झाली, विषाचे प्रकार, विष देण्यात आले, चुकून घेण्यात आले की, स्वतःहून घेण्यात आले, या सर्व बाबींची तपासणी केली जाते. विषाचे प्रकार ओळखून कोणते औषध विषबाधित व्यक्तीला देण्यात यावे हे सुद्धा प्रयोगशाळेत चाचणी करून ठरविले जाते.
• प्रयोगशाळेची दुसरी शाखा आहे जीवशास्त्र विभाग, यात व्यक्तीची ओळख ठरविली जाते, एखाद्या गुन्ह्यात त्या व्यक्तीचा सहभाग आहे की नाही ते माहित केले जाते. व्यक्तीचे रक्त, थुंकी, मूत्र अशा जैविक द्रव्यांची तपासणी केली जाते.पोलिसांकडून नॉन-बायोलॉजिकल आणि बायोलॉजिकल नमुने प्रयोगशाळेमध्ये तपासले जातात.
• हत्याप्रकरणात आरोपीच्या अंगावर, कपड्यावर सापडलेले रक्ताचे नमुने आणि मृताच्या रक्ताचे नमुने तपासले जातात.रक्तगट सारखे असल्यास मग त्या नमुन्यांची डीएनए तपासणी करून गुन्हा सिद्ध होण्यास मदत मिळते. प्रगत विज्ञानावर आधारित डीएनए चाचणीमधून मातृत्व आणि पितृत्व सिद्ध करण्यासह व्यक्तीच्या घामाचे,अस्थींचे नमुने तपासून अचूक निदान करता येते. आता न्यायवैद्यक प्रयोगशाळेत सायबर तंत्रज्ञान हा विभागदेखील समाविष्ट आहे.