बैलजोडीचे महत्त्व ओसरतेय

कासा, ता. १९ (बातमीदार) : कधी काळी शेतकऱ्याच्या समृद्धीचे प्रतीक मानली जाणारी बैलजोडी सध्या बहुतांश शेतकऱ्यांसाठी आर्थिक ओझे बनली आहे. विशेषतः पालघर जिल्ह्यातील डहाणू, पालघर तालुक्यांत बैलजोडीच्या महागाईमुळे आणि देखभाल खर्चामुळे शेतकरी मोठ्या प्रमाणात ट्रॅक्टरकडे वळत आहेत. पूर्वी ज्या कुटुंबाकडे अधिक गायी-बैल असत, त्यांना समाजात प्रतिष्ठा मिळत असे. पण सध्या स्थिती उलटली आहे. मजुरांची टंचाई आणि त्यांच्या वाढत्या मजुरी दरांमुळे शेतीसाठी बैल वापरणे अवघड झाले आहे. तसेच, शेतकऱ्यांना बैलांसाठी चारा व वैरण उपलब्ध करून देणेही खर्चिक आणि कठीण झाले आहे.

खरीप हंगामाच्या सुरुवातीला अनेक शेतकरी बैलजोडी खरेदी करतात आणि हंगाम संपताच विशेषतः दिवाळीनंतर त्या विकून टाकतात. देखभाल खर्च, चाऱ्याची कमतरता आणि नियमित सेवा-संवर्धन यामुळे बैल पाळणे आर्थिक दृष्टिकोनातून परवडणारे राहिलेले नाही. जिथे ट्रॅक्टर पोहोचत नाहीत, अशा डोंगराळ भागात तसेच काही दुर्गम भागांतील शेतकरी अद्यापही बैलजोडीचा वापर करत आहेत. अशा ठिकाणी सधन शेतकरी वर्ग आपली बैलजोडी काही काळासाठी भाड्याने देतात. डोंगरातील गावांमध्ये पावसाळ्यात वैरण व चारा विपुल प्रमाणात उपलब्ध असल्याने शेतकरी आपली बैलजोडी अशा ठिकाणी पाठवत आहेत.
सध्या जव्हार, मोखाडा, वाडा तालुक्यांत बैलजोड्या घेऊन शेतकरी डहाणू, पालघर, तलासरी परिसरातून जात असल्याचे चित्र दिसून येत आहे. तिथे बैलजोडी काही महिन्यांसाठी ठेवून, पुन्हा रब्बी हंगामासाठी परत आणल्या जातात. जव्हार-मोखाडा व वाडा तालुक्यांत बैलजोडीचे महत्व अजूनही काही प्रमाणात शिल्लक आहे. आधुनिकतेच्या वादळात तिचे स्थान दिवसेंदिवस कमी होत आहे. शाश्वत शेतीसाठी या परंपरागत साधनांचा जपणूक करण्याची वेळ आली आहे.

ट्रॅक्टर परवडणारे
बैलजोडीचा सांभाळ, औषधोपचार, चारापाणी या सर्व खर्चाची तुलना केली असता, ट्रॅक्टर एकदाच भाड्याने घेतल्यास ती एकदाच येणारी खर्चिक बाब असते. यामुळे शेतकऱ्यांच्या दृष्टीने ती परवडणारी ठरत आहे. त्यामुळे पारंपरिक शेतीत वापरली जाणारी बैलजोडी आता दुर्मिळ होत चालली आहे.

सध्या बैलजोडी वापरणे खूप खर्चिक झाले आहे. त्यांची वर्षभर निगा राखावी लागते. त्यांचे खाणे-पिणे, त्यांची स्वच्छता ठेवणे, त्यासाठी एका माणसाची आवश्यकता लागते. आम्ही अजूनही पारंपरिक बैलजोडी वापरून शेती करत आहोत; पण पुढची पिढी या बैलजोड्या ठेवतील की नाही, याची शंका आहे.
- रूपेश पाटील, शेतकरी, उर्से