Premium| China's Gold Ambush: सोने दरवाढीचे ‘चिनी कनेक्शन’?

डॉ. शैलेंद्र देवळणकर चीनकडून काही महिन्यांपासून सोन्याची खरेदी करण्यात येत आहे. त्यामुळे जागतिक स्तरावर सोन्याच्या दरामध्ये वाढ झाली आहे. चीनच्या सोनेखरेदीमागील कारण स्पष्ट झाले नसले, तरी त्यामागे मोठ्या धोरणाचा भाग आहे का, असा प्रश्नही उपस्थित होत आहे..भारतात सोन्याच्या दराने विक्रमी उसळी घेतली आहे. सोन्याचे दर दहा ग्रॅमसाठी ८८ हजार रुपयांपर्यंत पोहोचले आहेत. सोन्याच्या या भाववाढीला अस्थिर आणि तणावपूर्ण जागतिक परिस्थितीबरोबरच चीनकडून होणारी अवास्तव सोनेखरेदी हेही एक महत्त्वाचे कारण आहे. चीनची सोने खरेदी धोक्याचे संकेत देत आहे. त्यामुळे भारतासह अनेक देशांच्या चिंता वाढणार असून, भारतासह ७०हून अधिक देशांनी सोने खरेदीचा धडाका लावला आहे. या पार्श्वभूमीवर येत्या काळातही सोन्याचे भाव चढ्या दरानेच असतील..सोन्यातील गुंतवणुकीत वाढरशिया-युक्रेन युद्धाला तीन वर्षे पूर्ण होत असून, त्यानंतरही ते सुरूच आहे. कोरोना महामारीचा परिणाम अजूनही जागतिक पातळीवर दिसून येत आहे. भारत वगळता अन्य कोणत्याही देशाच्या आर्थिक विकासाचा दर चार टक्क्यांच्या वर नाही. आजही जागतिक पुरवठा साखळी बऱ्यापैकी विस्कळित झालेली आहे. अनेक देशांच्या चलनाचे अवमूल्यन झालेले आहे. वैश्विक पटलावरच्या या वाढत्या असुरक्षिततेमुळे केवळ भारतच नव्हे, तर अनेक देश सोन्याची खरेदी करत आहेत. गेल्या दोन वर्षात भारतीय रिझर्व्ह बँकेनेही सुमारे १४ टन सोन्याची खरेदी केली आहे. काही वर्षातील ही सर्वांत मोठी खरेदी मानली जाते. संरक्षण सामग्रीच्या खरेदीप्रमाणे अनेक देशांचा कल सोने खरेदीकडे आहे. अनेक आफ्रिकी, लॅटीन अमेरिका आणि मुस्लिम देश सोन्यामध्ये मोठ्या प्रमाणात गुंतवणूक करताना दिसून येत आहेत. .सद्यस्थितीत अनेक देशांच्या केंद्रीय बँका सोन्याची खरेदी करत आहेत. यामध्ये प्रामुख्याने रशिया आणि चीन या दोन देशांच्या केंद्रीय बँका अग्रेसर आहेत. ‘पीपल्स बँक ऑफ चायना’ या चीनच्या सरकारी बँकेने गेल्या १७ महिन्यांमध्ये विक्रमी म्हणजे साधारण १०० टन सोन्याची खरेदी केलेली आहे. ‘पीपल्स बँक ऑफ चायना’च्या परकीय गंगाजळीमध्ये सोन्याचा हिस्सा चीनला वाढवायचा आहे. याचा परिणाम भारतात सोन्याचे भाव प्रति १० ग्रॅमला ८८ हजार रुपयांपर्यंत पोहोचले आहेत..चिनी महत्त्वाकांक्षाजागतिक अर्थकारणामध्ये अमेरिका ही सर्वांत मोठी अर्थव्यवस्था असून, दुसऱ्या स्थानावर चीन आहे. तथापि, २०४९पर्यंत चीनला जगातील सर्वांत मोठी आर्थिक महाशक्ती व्हायचे आहे. शी जिनपिंग चीनचे अध्यक्ष बनल्यानंतर २०१२मध्ये चीनने यासाठी एक व्यापक योजना आखली असून, त्यासाठी २०२३, २०३५ आणि २०४९ असे टप्पे आखण्यात आले आहेत. अमेरिकेच्या आर्थिक स्थानाला हादरा देण्यासाठी चीनने ‘डी-डॉलरायजेशन’च्या प्रवाहामध्ये आघाडी घेतली आहे. डॉलरच्या माध्यमातून होणारे जागतिक व्यवहार कसे कमी करता येतील, यासाठी चीनचा आटापिटा सुरू आहे. यातून चीनला डॉलरची आंतरराष्ट्रीय अर्थकारणातील मक्तेदारी संपुष्टात आणायची असून, त्याजागी युआनचे महत्त्व वाढवायचे आहे. .अलीकडील काळात युआनच्या अवमूल्यनामुळे चीनला आर्थिक अडचणींचा सामना करावा लागत आहे. कोरोनाच्या महामारीनंतर गटांगळ्या खाऊ लागलेली चीनची अर्थव्यवस्था पूर्ववत झालेली नाही. चीनमध्ये मागणी कमालीची घटलेली आहे. औद्योगिकीकरणाचे चक्रही कोविडपूर्व स्थितीत आलेले नाही. चीनच्या अर्थव्यवस्थेचा कणा असणारा बांधकाम उद्योग आर्थिक संकटात सापडला आहे. अशी सर्व स्थिती असताना चीन प्रचंड प्रमाणावर सोन्याची खरेदी करत आहे. सन २०१४ ते २०२४ या दहा वर्षांचा कालखंड पाहिल्यास आजघडीला सोन्याचे भाव दुपटीहून अधिक आहेत. या भाववाढीला चीनकडून होणारी वारेमाप खरेदी हे एक कारण आहे; पण याबाबत चिंताही व्यक्त होत आहे..कोरोनापूर्व काळाची आठवणया चिंतेस पार्श्वभूमी आहे ती कोविडपूर्व कालखंडाची. कोरोना महामारीचा उद्रेक जगभरात होण्यापूर्वी चीनने संपूर्ण जगभरामधून वैद्यकीय साधनांची, पीपीई किटची मोठ्या प्रमाणावर खरेदी केली होती. त्यावेळी त्याचे महत्त्व कुणाही देशाला उमगले नव्हते किंवा त्याकडे लक्षही गेले नव्हते. परंतु कोरोनाचा प्रसार होत गेला, तसतसे चीनच्या या खरेदीचे रहस्य लक्षात आले. त्यामुळेच आता चीन अभूतपूर्व पातळीवर सोन्याची खरेदी करु लागला आहे, तेव्हा येणाऱ्या काळात निर्माण होणाऱ्या काही धोक्यांची चीनला चाहूल लागली आहे का, असा प्रश्न उपस्थित होत आहे. .हा प्रश्न उपस्थित होणे स्वाभाविक आहे. सोन्याचा साठा हा कोणत्याही देशाच्या अर्थव्यवस्थेचा भक्कम आधार मानला जातो. कोणत्याही चलनाचे मूल्य प्रामुख्याने त्या देशाकडे असलेल्या सोन्याच्या साठ्यावर ठरते. आपत्ती येते तेव्हा या चलनाचे अवमूल्यन होते. अवमूल्यनामुळे विनिमयाचे प्रश्न निर्माण होतात. अशा वेळी देशांकडून व नागरिकांकडून सोन्यात गुंतवणूक होते. सोने हे वैयक्तिक पातळीवर त्याचबरोबर देशासाठीही आर्थिक सुरक्षितता प्रदान करणारे असते. म्हणूनच रिझर्व्ह बँकेनेही सोन्याची १४ टनखरेदी केलेली आहे. हे करण्यामागचे कारणही जागतिक स्तरावरील असुरक्षितता आणि अस्थिरता हेच आहे. अशा प्रतिकूल वातावरणातील व्यवस्थापनाची रणनीती म्हणून सोन्याच्या साठवणुकीकडे पाहिले जाते..डॉलरच्या वर्चस्वाला शह?चीनच्या सोनेखरेदीमागे आर्थिक सुरक्षिततेबरोबरच अन्य एक महत्त्वाचे कारण आहे, ते म्हणजे सुरवातीला म्हटल्यानुसार डॉलरला शह देणे. आशिया खंडामध्ये आजघडीला सोन्याची सर्वांत जास्त आयात करणारा देश चीन आहे. चीनकडून सोन्याची खरेदी तब्बल ३० टक्क्यांनी वाढलेली आहे. यामागे प्रामुख्याने अमेरिका आणि चीन यांच्यातील संघर्षाचे कारण आहे. आता हा संघर्ष केवळ संरक्षण किंवा सामग्री पातळीवर राहिलेला नसून, तो आर्थिक पातळीवर येऊन थांबलेला आहे. डॉलर हा अमेरिकेच्या एकूणच सामर्थ्याचा मुख्य स्रोत आहे. डॉलरच्या माध्यमातून अमेरिकेने आंतरराष्ट्रीय अर्थकारणाबरोबरच राजकारणावरही दबदबा निर्माण केलेला आहे. त्यामुळे अमेरिकेच्या डॉलरच्या वर्चस्वाला आव्हान देण्यासाठी प्रामुख्याने चीन तयारी करतो आहे. ते आव्हान देताना युआनच्या माध्यमातून व्यापार वाढवायचा हे चीनचे उद्दिष्ट आहे. यामध्ये इतर देशांनाही युआनच्या माध्यमातून व्यापार करण्यासाठी चीन प्रवृत्त करत आहे..चीनला सोन्याचा प्रचंड साठा करून त्या साठ्याच्या आधारावर युआनची किंमत वाढवायची आहे आणि अमेरिकेला आव्हान द्यायचे आहे. कोरोना महामारीनंतर अमेरिका व युरोपीय देशांमध्ये चीनबाबत विश्वासार्हतेचा प्रश्न निर्माण झाला, त्यामुळे चीनवर किती विश्वास ठेवायचा, किती अवलंबून राहायचे याविषयी जग फेरविचार करू लागले आहे. अशा स्थितीत गेलेली पत पुन्हा मिळवायची असेल आणि डॉलरला खऱ्या अर्थाने आव्हान द्यायचे असेल, तर युआनमधून होणारा व्यापारही वाढवावा लागणार आहे. त्यामुळे चीनने सोन्याची खरेदी वाढविल्याचे दिसत आहे..तैवानवर आक्रमणाचा धोकाचीनला येणाऱ्या काळामध्ये तैवानच्या एकीकरणाची प्रक्रिया पुढे न्यायची आहे. यासाठी प्रसंगी लष्करी बळाचा वापर करण्यासही आपण मागेपुढे पाहणार नाही, ही बाब शी जिनपिंग यांनी या वर्षाच्या सुरवातीला देशाला उद्देशून केलेल्या भाषणामध्ये स्पष्ट केली आहे. यामध्ये कोणत्याही देशाने हस्तक्षेप केल्यास त्याची गय केली जाणार नाही, हेही चीनने बजावले आहे. तथापि, चीनला एक महत्त्वाची भीती आहे, ती म्हणजे युक्रेन युद्धानंतर अमेरिकेने रशियावर पाच हजारांहून अधिक आर्थिक निर्बंध घातले, तैवानवर आक्रमण केल्यास तशाच प्रकारे चीनविरुद्धही असे निर्बंध टाकले जाऊ शकतात. त्या काळासाठीची पूर्वतयारी म्हणून चीन हा सोन्याची खरेदी वाढवत आहे. सबब या विक्रमी सोनेखरेदीमागे तैवानसंदर्भात आक्रमक पावले टाकण्याची रणनीती हेही एक कारण असण्याची शक्यता नाकारता येणार नाही..सामान्यांचा ओढा सोन्याकडेआशिया खंडात सोने आयातीत प्रथम क्रमांकावर असणाऱ्या भारताला मागे टाकत चीन आता सोन्याचा सर्वात मोठा आयातदार बनला आहे. खरे तर चीन हा सोन्याचा मोठ्या प्रमाणात उत्पादकही आहे. असे असूनही चीनने सोन्याची आयात वाढविलेली आहे. चिनी लोकांची गुंतवणूकही प्रामुख्याने सोन्यामध्ये वाढलेली आहे. चिनी नागरिकांसमोर गुंतवणुकीचे पर्याय फार मर्यादित आहेत. आजवर त्यांची गुंतवणूक ही प्रामुख्याने रिअल इस्टेट क्षेत्रामध्ये होती.त्यांना परदेशांमध्ये गुंतवणूक करण्यासाठी अनेक निर्बंध आहेत. चिनी नागरिक परदेशात किती रकमेपर्यंत गुंतवणूक करू शकतात यावर चीनच्या सरकारचे नियंत्रण आहे. त्यामुळे तेथील नागरिक रिअल इस्टेट क्षेत्रामध्ये प्रामुख्याने पैसे गुंतवत असत. कोरोना महामारीनंतर चीनमधील बांधकाम उद्योग कोसळला आहे. याचाही परिणाम चिनी लोकांच्या सोन्याच्या गुंतवणुकीवर झालेला दिसत आहे..Premium|Balancing Welfare and Growth: गरज कठोर निर्णयांची.चीनची विक्रमी सोनेखरेदीआशिया खंडात मागील वर्षापर्यंत सोन्याच्या आयातीमध्ये भारत अव्वलस्थानी होता. आता चीनने यामध्ये बाजी मारल्याचे दिसून येत आहे. चीनने फक्त मार्च २०२४मध्येच पाच टन सोन्याची आयात केली आहे. सन २०२४च्या पहिल्या सहा महिन्यांत चीनकडून ३० टन सोन्याची खरेदी झाली. परिणामी सद्यस्थितीत चीनकडे सोन्याचा २२६२ टन साठा आहे. चिनी गुंतवणूकदारांनीही ‘गोल्ड ईटीएफ’मध्ये गुंतवणूक वाढवली आहे. चीन अचानकपणाने इतक्या मोठ्या प्रमाणावर सोनेखरेदी करू लागल्यामुळे जगभरातील सोन्याच्या किमतीही प्रभावित झाल्या आहेत. सोन्याने पाहता पाहता प्रति १० ग्रॅमला ८८ हजार रुपयांपर्यंत मजल मारल्यामुळे सोन्यातील गुंतवणूकदारांमध्ये आनंद असला, तरी नव्याने सोनेखरेदी करणाऱ्यांची काहीशी निराशा झाली आहे. (लेखक परराष्ट्र धोरण विश्लेषक आहेत).सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Premium| China's Gold Ambush: सोने दरवाढीचे ‘चिनी कनेक्शन’?

Related Stories