Premium| Operation Meghdoot: सियाचिनमधला भारतीय हवाई दलाचा पराक्रम!

प्रवीर पुरोहित‘ऑपरेशन मेघदूत’मध्ये भारताच्या कानाकोपऱ्यातून आलेले सैनिक आणि वैमानिक एकत्र लढले. महाराष्ट्रानेही यामध्ये आपलं मोठं योगदान दिलं आहे. अनेक मराठी वैमानिक आणि सैनिकांनी पराक्रम गाजवला, शौर्यपदकं मिळवली, आणि काहींनी तर देशासाठी बलिदान दिलं..भारतीय लष्कर आणि हवाई दलाने मिळून ४१ वर्षांपूर्वी म्हणजे १३ एप्रिल १९८४ रोजी एक धाडसी आणि साहसी लष्करी मोहीम हाती घेतली होती ‘ऑपरेशन मेघदूत’. या मोहिमेचा उद्देश होता, सियाचिन हिमनदीनजीकचा ‘साल्तोरो पर्वतरांगा’ व्यापणं आणि त्या भागावर आपलं नियंत्रण प्रस्थापित करणं. सामरिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचा असा हा भाग. इथे जमिनीऐवजी बर्फ, रस्त्यांऐवजी हिमवाटा, उणे तापमान, वादळं, हिमवादळं आणि विरळ ऑक्सिजन हेच ‘स्वागत’ करायचे. उंची होती तब्बल बारा हजार फुटांपासून २३ हजार फुटांपर्यंत. अशा प्रतिकूल हवामानात आणि भौगोलिक परिस्थितीत भारतीय लष्कर आणि हवाई दलाने आपली उपस्थिती सिद्ध केली. तेव्हापासून ही मोहीम अखंडपणे सुरू आहे. ही जगातील सर्वात दीर्घकालीन सुरू असलेली लष्करी मोहीम ठरली आहे..‘ऑपरेशन मेघदूत’ का आणि कसे सुरू झालं, हे समजून घेण्यासाठी आपल्याला इतिहासात डोकवावं लागतं. भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील युद्धानंतर १९४९ मध्ये ठरलेली ‘शस्त्रसंधी रेषा ’ एनजे- ९८४२ ’ या बिंदूपर्यंत निश्चित झाली होती. मात्र ‘एनजे ९८४२’ या बिंदूपुढील भागात सीमारेषा निश्चित करण्यात आलेली नव्हती. १९७२च्या सिमला करारानंतर तिला ‘नियंत्रण रेषा’ म्हटलं जाऊ लागलं. पूर्वीच्या करारानुसार ‘एनजे ९८४२’पासून ही नियंत्रणरेषा उत्तर दिशेने हिमनद्यांकडे सरकते. मात्र पाकिस्तानने या कराराचा चुकीचा अर्थ लावून दावा केला की, ही रेषा पूर्वोत्तर दिशेने जाऊन काराकोरम खिंडीत संपते. हे भारताला मान्य नव्हतं. १९७२ ते १९८३ दरम्यान, पाकिस्तानने आपल्या लष्करी अधिकाऱ्यांसह अनेक परदेशी मोहिमा सियाचिनवर नेल्या. .१९७८ मध्ये कर्नल नरेंद्रकुमार यांच्या नेतृत्वाखाली भारतीय पथकाने सियाचिन गाठलं. त्या मोहिमेला भारतीय हवाई दलाच्या ११४ हेलिकॉप्टर युनिटने पाठबळ दिलं. अगदी पहिली हेलिकॉप्टर लँडिंगसुद्धा याच काळात झाली. नंतर १९८० आणि १९८१ मध्ये आणखी दोन भारतीय मोहिमा झाल्या. पाकिस्तानने १९८३ मध्ये याला विरोध दर्शवून भारताला ‘एनजे ९८४२’ च्या दक्षिणेला राहण्याचा इशारा दिला. यातून पाकिस्तानची साल्तोरो डोंगररांग ताब्यात घेऊन सियाचिनवर वर्चस्व प्रस्थापित करण्याची योजना असल्याचं आता उघड झालं होतं. .पाकिस्तानला आधीच रोखण्यासाठी, बिला फोंड-ला आणि सिया-ला हे अत्यंत महत्त्वाचे दर्रे ताब्यात घेऊन सियाचिनमध्ये भारताचा हक्क ठामपणे सिद्ध करण्यासाठीचा एक आराखडा तत्कालिन पंतप्रधान इंदिरा गांधींना सादर करण्यात आला. इंदिरा गांधींनी त्यावेळी दूरदृष्टी दाखवत ही योजना मंजूर केली. रस्त्यांचा अभाव आणि वेळेची निकड लक्षात घेता, सैनिकांचं तात्काळ स्थानांतर फक्त हेलिकॉप्टरद्वारेच शक्य होतं. ही जबाबदारी पार पाडली ‘११४ हेलिकॉप्टर’ या युनिटने. ‘सियाचिन पायोनियर्स’ या नावाने ओळखलं जाणारं हे युनिट लहान, पण बहुपयोगी चित्ता हेलिकॉप्टर उडवत होतं..पाकिस्तानचे प्रयत्न फसलेसैनिक, उपकरणं, अन्नधान्य, दारुगोळा हे सर्व काही फक्त हवाई मार्गाने पोहोचवावं लागलं. ‘ऑपरेशन मेघदूत’साठी भारतीय हवाई दलाचं योगदान अमूल्य ठरलं. इतकंच नव्हे तर बेस कॅम्पवर ट्रकमध्ये हवाई वाहतूक नियंत्रण केंद्र सुरू करण्यात आलं! पाकिस्तानने नंतर अनेक वेळा हल्ल्याचे प्रयत्न केले; पण प्रत्येकवेळी अपयशी ठरले. भारतीय हवाई दलाच्या धाडसी वैमानिकांनी खात्री केली की आपल्या सैनिकांना काहीही कमी पडू नये. जखमी सैनिकांना तात्काळ हेलिकॉप्टरने खाली आणलं जायचं. या सततच्या हेलिकॉप्टर उपस्थितीमुळे सैन्याचं मनोधैर्य उंचावत गेलं. पण हे काही सोपं नव्हतं. .सियाचिनमधील कमी हवा-दाब, उंची, वारंवार वादळं, आणि शत्रूपक्षाची गोळीबाराची भीती—या सगळ्या अडथळ्यांवर मात करत हे लढणं चालू होतं. वैमानिकांकडे विशेष हिवाळी कपडे नव्हते, हेलिकॉप्टरकडे कोणतीही मागदर्शन प्रणाली (नेव्हिगेशन साधनं) नव्हती, उष्णताव्यवस्था कार्यक्षम नव्हती. तरीही त्यांनी हार मानली नाही. यामागे केवळ एकच कारण होतं: ‘ऑपरेशन मेघदूत’चं यश आणि देशाचा अभिमान यांचा बारीक धागा फक्त हवाईशक्तीवर अवलंबून होता. भारतीय हवाई दल त्या विश्वासाला पात्र ठरले.आज ४१ वर्षांनंतरही ही मोहीम सुरूच आहे. ११४ हेलिकॉप्टर युनिटचे चित्ता आणि चितल हेलिकॉप्टर अजूनही सर्वोच्च रणभूमीवर सैनिकांपर्यंत पोहोचतात. जिथे कोणतेही इतर विमान किंवा हेलिकॉप्टर उतरू शकत नाही, अशी ही ठिकाणे असतात. आता त्यांच्यात सामील झाले आहेत Mi-17 आणि ध्रुव हेलिकॉप्टर. An-32 वाहतूकविमान अजूनही नियमितपणे सियाचिनवर हवाई पुरवठा करत आहे. भारताच्या मैदान भागातून इंदिरा कॉलपर्यंत पोहोचणारी ही जबरदस्त लॉजिस्टिक साखळी ( आनुषंगिक आणि पूरकसाहित्याचा पुरवठा) एवढ्या नेमकेपणाने चालते की, ‘ॲमेझॉन’सुद्धा थक्क होईल! .Premium|Best Stocks to Buy 2025: नव्या आर्थिक वर्षात कोणते शेअर्स घ्याल? वाचा तज्ज्ञांचा सल्ला! .हवाई दलाच्या देखभाल विभागातील कर्मचारी आणि सहाय्यक कर्मचाऱ्यांनी हवाई मोहिमांची गतिशील आणि अडथळेविना अंमलबजावणी निश्चित करण्यात मोलाची भूमिका बजावली आहे. भारतीय हवाई दलाच्या तंत्रज्ञ कर्मचाऱ्यांनी २१ हजार फूट उंचीवर चित्ता हेलिकॉप्टरचं इंजिनसुद्धा बदललं आहे! हो, काही सुविधा आता सुधारल्या आहेत. पण आव्हानं आजही टिकून आहेत. भयंकर थंडी, एकटेपणा, विरळ हवा… आणि त्यातही सैनिकांच्या कानांवर जेव्हा हेलिकॉप्टरच्या रोटरचं ‘क्लॅक-क्लॅक’ ऐकू येतं, तेव्हा त्यांचं मनोबल उंचावतं. जगभरातील अनेक हवाई दलांना सियाचिनमधील भारतीय हवाई दलाच्या मोहिमा अचंबित करतात. एकच प्रश्न विचारला जातो—हे शक्य कसं होतं? उत्तर सापडतं ‘सियाचिन पायोनियर्स’च्या ब्रीदवाक्यात:(“The difficult we do as a routine. The impossible may take a bit longer.”)“कठीण गोष्टी आम्ही सहज करतो; अशक्य साध्य करायला फक्त थोडा वेळ लागतो”..Premium|Fantasy Gaming: स्वप्नातला खेळ की सत्यातला सट्टा? गेमिंगचं व्यसन कोणाच्या फायद्याचं..कोणाला उद्ध्वस्त करणारं?.‘ऑपरेशन मेघदूत’मध्ये भारताच्या कानाकोपऱ्यातून आलेले सैनिक आणि वैमानिक एकत्र लढले. महाराष्ट्रानेही यामध्ये आपलं मोठं योगदान दिलं आहे. अनेक मराठी वैमानिक आणि सैनिकांनी पराक्रम गाजवला, शौर्यपदकं मिळवली, आणि काहींनी तर देशासाठी बलिदान दिलं. त्यांचं स्मरण करताना प्रत्येक मराठी नागरिकाने हे ठरवावं की, आपणही राष्ट्रनिर्माणात आपलं योगदान देणार! जगाच्या सर्वात उंच, कठीण आणि निर्मम रणभूमीवर लढलेल्या आणि प्राण अर्पण केलेल्या वीरांना ही खरी श्रद्धांजली ठरेल. या शौर्यगाथेतून प्रेरणा घेऊन, आपण राष्ट्रनिर्मितीसाठी समर्पणाची भावना अंगीकारली पाहिजे..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Premium| Operation Meghdoot: सियाचिनमधला भारतीय हवाई दलाचा पराक्रम!

Related Stories