Industrial Photography : औद्योगिक फोटोग्राफी करताना मूलभूत बाबी कोणत्या? करियर म्हणून हे क्षेत्र कसे?

सतीश पाकणीकरयोग्य व आकर्षक फोटोग्राफी लोकांना तुमच्या व्यवसायाशी केवळ व्यावहारिकच नाही तर भावनिकदृष्ट्याही जोडण्यात मदत करू शकते. फोटोग्राफीची ही शाखा तंत्रज्ञान, उत्पादने, ऑफिस स्पेस आणि वापरात असलेल्या प्रणाली पूर्णपणे नवीन स्तरावर प्रदर्शित करण्याची संधी देते..भल्या सकाळी साखरझोपेतून उठल्यापासून ते दिवसभराच्या कामानंतर थकून परत अंथरुणावर पाठ टेकवेपर्यंत आपल्या डोळ्यांवर लाखो प्रतिमा आदळत असतात. यापैकी अनेक प्रतिमा या खूप कष्ट घेऊन, भरपूर वेळ व पैसे खर्च करून टिपलेली प्रकाशचित्रे (फोटोग्राफ्स) असतात. यातील काही प्रतिमा आपल्या मनाचा ठाव घेतात. आपल्याही नकळत त्यांनी आपल्याशी संवाद साधलेला असतो. मनाचा तळ गाठलेला असतो. विचार करा- आजवर किती वेळा रेस्टॉरंटमध्ये काय ऑर्डर द्यायची हे ठरवताना मेनूकार्डमध्ये छापलेल्या पदार्थांच्या प्रतिमेने तुम्हाला आकर्षित केले आहे? तुम्ही एखादे अगदी नव्याने बाजारात आलेले उत्पादन विकत घेतले आहे, कारण केवळ त्याच्या विपणन सामग्रीमधील त्या उत्पादनाची प्रतिमा? किंवा जाहिरातीमधील फोटोमुळे एखाद्या संस्थेवर वा व्यवसायावर विश्वास ठेवणे तुम्हाला सोपे वाटले आहे का? या प्रश्नांच्या ‘हो!’ अशा उत्तराच्या मागे जर काही असेल तर ते म्हणजे अविश्रांत कष्ट करून, कल्पकतेला चालना देऊन, उत्तम संरचना, योग्य तंत्र यांचा वापर करून टिपलेली मोहक प्रकाशचित्रे! .व्यवसायवृद्धी करण्यासाठी अशा प्रकारे केलेले प्रकाशचित्रण म्हणजे औद्योगिक प्रकाशचित्रण.औद्योगिक प्रकाशचित्रकार एखाद्या व्यवसायाच्या संभाव्य ग्राहकांना तो व्यवसाय अनोख्या पद्धतीने पाहण्यास मदत करण्याचा प्रयत्न करतो. योग्य व आकर्षक फोटोग्राफी लोकांना तुमच्या व्यवसायाशी केवळ व्यावहारिकच नाही तर भावनिकदृष्ट्याही जोडण्यात मदत करू शकते. फोटोग्राफीची ही शाखा तंत्रज्ञान, उत्पादने, ऑफिस स्पेस आणि वापरात असलेल्या प्रणाली पूर्णपणे नवीन स्तरावर प्रदर्शित करण्याची संधी देते..प्रकाशचित्रणाची ‘औद्योगिक प्रकाशचित्रण’ ही शाखा काही फॅशन फोटोग्राफी, एरिअल फोटोग्राफी किंवा वन्यजीव प्रकाशचित्रणाइतकी आकर्षक नाही. या प्रकाराला म्हणावे तसे ग्लॅमरही प्राप्त झालेले नाही. तरीही प्रकाशचित्रणाच्या या शाखेस आजच्या युगात खूपच महत्त्व आहे. सहजतेने सर्व माध्यमांद्वारे सर्वसामान्य प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचण्याच्या तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीने हे शक्य झाले आहे. आज औद्योगिक प्रकाशचित्रण ही शाखा मनोरंजक, महत्त्वाची आणि आव्हानात्मक आहे. प्रकाशचित्रणाचे प्राथमिक शिक्षण देणाऱ्या अनेक संस्था आज कार्यरत आहेत. हे शिक्षण घेतल्यावर आपल्या आवडीची प्रकाशचित्रणाची शाखा ठरवणे सोयीचे जाते. मात्र औद्योगिक प्रकाशचित्रणाचे शिक्षण हे प्रत्यक्ष फिल्डवर जाऊन जसे मिळते, तसे कोणत्याही संस्थेच्या वर्गात मिळू शकणार नाही हेही खरेच..औद्योगिक फोटोग्राफीची संकल्पना म्हणजे उपकरण, उत्पादने, यंत्रसामग्री, आणि कधीकधी कंपनीचे कर्मचारी आणि अधिकारी यांचे केलेले प्रकाशचित्रण. बहुतांश वेळा, मुख्य विषय म्हणजे मोठमोठी यंत्रे किंवा उपकरणे म्हणजे ट्रान्सफॉर्मर्स, गॅस टर्मिनल प्लांट किंवा धरणे, फाउंड्री, शॉप फ्लोअर्स, बांधकामे, खाणी अशी वेगवेगळी ठिकाणे असतात. स्वाभाविकच अशा ठिकाणी आपल्या स्टुडिओमध्ये असते तशी स्वच्छता किंवा इतर सर्व सुविधा उपलब्ध होतीलच असे नाही. तसेच हे विषय काही दिसण्यास मोहक व आकर्षक असतीलच असेही नाही. म्हणूनच हे सामान्य रूप असलेले विषयही आपल्या फोटोत मोहक करून दाखवणे, ते आकर्षक कसे होतील, मनोरंजक कसे होतील याचा विचार करणे प्रकाशचित्रकारांसाठी आव्हानात्मक असते. त्यामुळे आपल्या कामात नवीन काही करून बघण्याची सवय, कल्पकता व पुरेसा संयम या गुणांच्या आधारे प्रकाशचित्रणाच्या या शाखेमध्ये कोणीही प्राविण्य मिळवू शकते. याबरोबरच सक्षम औद्योगिक प्रकाशचित्रकार म्हणून आपले कौशल्य विकसित करण्यासाठी आपल्याला फोटोजर्नालिझम, उत्पादन फोटोग्राफी, आर्किटेक्चरल फोटोग्राफी आणि पोर्ट्रेट्ससारख्या असंख्य वैशिष्ट्यांसह बहुमुखी असणे आवश्यक आहे. तरच आपण आपल्या प्रतिमांद्वारे जनमानसाशी सक्षमपणे संवाद साधू शकतो..औद्योगिक फोटोग्राफीसाठी लागणारी सामग्री ही इतर प्रकारच्या फोटोग्राफीच्या सामग्रीच्या तुलनेत बरीच जास्त असते. अर्थातच त्यासाठी लागणारे आर्थिक भांडवलही जास्त असते. मोठ्या फॉरमॅटचे कॅमेरे, जास्त व तीव्र प्रकाश देतील असे अनेक फ्लॅशलाईट्स, अद्ययावत फ्लॅश मीटर, त्याच्या अक्सेसरीज, मजबूत ट्रायपॉड, पार्श्वभूमीसाठी लागणारे पडदे, पेपर रोल्स व हे सगळे साहित्य घेऊन जाण्यासाठी वाहन व्यवस्था, या सर्व जय्यत तयारीसोबत आयत्यावेळी त्या ठिकाणी प्रकाशचित्रणासाठी लागणारे महत्त्वाचे गुण म्हणजे संयम व जागरूकता.आपण जर व्यवसाय म्हणून औद्योगिक फोटोग्राफी करण्याचे ठरवले तर फोटोग्राफीच्या इतर शाखांप्रमाणे या शाखेसाठीही काही महत्त्वाची तत्त्वे आपल्याला पाळावी लागतात..प्रकाशचित्रणास लागणारी सामग्रीउत्तम दर्जाचा कॅमेरा व त्याबरोबर अत्यावश्यक अशा उत्तम दर्जाच्या लेन्सेस. औद्योगिक दृश्यास त्याच्या वास्तविक अर्थाने टिपण्याचा हेतू असेल तर, आपल्याला संग्रहात अनेक जलद (Fast) लेन्सेसची आवश्यकता भासते. विषयाच्या विस्तारानुसार तो चित्रित करण्यात या लेन्सेस मदत करतात. चांगल्या झूम लेन्सने आपल्यापासून दूर असलेल्या घटकांचे सुस्पष्ट चित्रण करता येते. त्यासाठी चित्रविषयाच्या जवळ जाण्याची आवश्यकता राहत नाही. फ्लॅशलाईट्स व मजबूत ट्रायपॉड ही उपकरणेही हवीतच..सुरक्षा महत्त्वाचीऔद्योगिक क्षेत्रात प्रकाशचित्रण करताना आपल्यासाठी सुरक्षितता हा सर्वोच्च आवश्यक घटक आहे. ते औद्योगिक क्षेत्र आणि चित्रविषय याविषयी आपण स्वतः परिचित असणे आवश्यक आहे. तेथे वावरताना आपल्याला कुठे अनुमती आहे व कुठे नाही याची सुरुवातीलाच खातरजमा करून घेणे महत्त्वाचे असते. त्यासाठी जर प्रकाशचित्रणाच्या आधी तेथे भेट देता आली तर उत्तमच. शूट सुरू करण्यापूर्वी मशीन किंवा उपकरणांविषयीदेखील जाणून घ्यावे. शूटदरम्यान दुर्घटना आणि त्रुटी टाळण्यासाठी आपण कोणती सुरक्षितता पाळणे गरजेचे आहे हे जाणून घ्यावे. या मूलभूत माहितीची आपल्याला सुरक्षितता आणि सावधगिरीच्या बाबतीत मदत होईल. सुरक्षिततेच्या सूचना औद्योगिक क्षेत्रात जागोजागी, ठळकपणे लावलेल्या असतात. सुटसुटीत कपडे, डोळ्यांवर चष्मा, हेल्मेट व दणकट शूज हे सुरक्षेचे प्राथमिक घटक असतात..प्रकाशचित्रणातील बारकाव्यांवर लक्षआपण टिपत असलेला फोटो प्रेक्षकाला कसा दिसणार आहे याचा सर्वप्रथम विचार करणे महत्त्वाचे आहे. आपण टिपत असलेल्या इमेजमधील सर्व लोक योग्य कपडे घालून आहेत याची खात्री करायला हवी. तसेच पादत्राणे, हेल्मेट्स, सेफ्टी जॅकेट्स या गोष्टी व्यवस्थित आहेत याची काटेकोरपणे खात्री करायला हवी. याकडे दुर्लक्ष झाल्यास इतर बाबतीत उत्तम असलेला फोटो कंपनीद्वारे नाकारला जाऊ शकतो..योग्य वेळेची निवडऔद्योगिक फोटोग्राफीत फ्लॅशलाईट्ससोबत उपलब्ध प्रकाशाचाही खूपच उपयोग करायला लागतो. त्यासाठी योग्य दिवस निवडण्यासाठी आपण शक्य तितके नियोजन करायला हवे. विशेषतः जर प्रकाशचित्रण बाहेरील जागेत असेल तर पूर्ण सूर्यप्रकाश टाळायला हवा. अशावेळी शक्य असेल तर आभाळात ढग जमले असतील अशी वेळ निवडण्याचा प्रयत्न करावा. अभ्राच्छादित वेळेत आकाश हे एका मोठ्या ‘सॉफ्ट बॉक्स’सारखे कार्य करते आणि छान सॉफ्ट प्रकाश देते. अर्थात सर्व वेळी हे साधले जाईलच असे नाही..योग्य तंत्राची निवडप्रकाशचित्रात हालचाल टिपली जायला हवी आहे की त्यातील सर्व घटक एकदम स्थिर यायला हवे आहेत हे प्रकाशचित्रागणिक बदलत असते. कोणत्याही प्रकाशचित्रात हालचाल टिपण्यासाठी हळुवार शटरस्पीड वापरणे गरजेचे असते. असा स्पीड वापरला तर चित्रात येणारे अनावश्यक लोक हालचालीच्या गतीमुळे सुस्पष्ट दिसत नाहीत व ते चित्रास पूरक ठरते. तसेच यंत्रांवर असलेल्या मीटर्समधील आकडे टिपण्यासाठीही त्याचा उपयोग होतो. बरोबरीनेच हे तंत्र एक व्यग्र आणि उत्पादनक्षम अनुभवदेखील निर्माण करू शकते. याउलट काही वेळा तपशील सुस्पष्ट दिसण्यासाठी किंवा यंत्राची, कामगाराची हालचाल स्थिर करण्यासाठी जास्त वेगाचा शटरस्पीड वापरणे गरजेचे असते. अशावेळी प्रकाशाचा अंदाज घेऊन त्यासाठी आपल्याला उच्च आयएसओ सेटिंग ठेवणे आवश्यक ठरते व त्याचवेळी वेगवान लेन्स वापरणे उपयोगाचे ठरते..सदैव सतर्कताउत्तम प्रकाशचित्राची संधी कधीही येऊ शकते. ती दवडली जाणार नाही यासाठी सतर्कता आवश्यक आहे. अशा संधीसाठी आपला कॅमेरा सदैव तयार हवा. त्यामुळे चित्रविषय कुठे आहे हे कोणीतरी आपल्याला सांगण्याची अपेक्षा न करणे बरे. फक्त संबंधित असलेल्या सर्व गोष्टींचा वापर करायला हवा. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे आपली सर्जनशीलता वापरण्याचा प्रयत्न करायला हवा. चित्रविषयामधील नाट्यमयता कशात आहे याचा सतत शोध घ्यायला हवा. त्याद्वारे आपल्या ग्राहकाच्या उद्योगातील संपूर्ण प्रक्रिया चित्रित करून आपण ग्राहकाला आनंदी करू शकतो..औद्योगिक क्षेत्रातील साधनांचा वापरऔद्योगिक प्रकाशचित्रणात औद्योगिक क्षेत्रातील कोणत्याही उपलब्ध साधनांचा वापर आवश्यक असतो. कधीकधी प्रकाशचित्रासाठी वेगळा दृश्यकोन मिळवण्यासाठी आपल्याला फोर्कलिफ्ट्स, चेरी पिकर, क्रेन आणि इतर प्लॅटफॉर्मचा वापर करावा लागतो. या सुविधा वापरतानाही त्यांची व आपली सुरक्षितता हा महत्त्वाचा घटक ठरतो. उदाहरणार्थ, फोर्कलिफ्ट्स वापरताना त्याच्या दातांवर चांगला मजबूत प्लॅटफॉर्म/ फलक वापरायला हवा. कॅमेरा व ट्रायपॉडसह त्याच्यावर उभे राहून तज्ज्ञ चालकाकडूनच फोर्कलिफ्ट वापरावी. पुरेशा उंचीवर गेल्यावर प्रकाशचित्रात कंपने येऊ नयेत यासाठी फोर्कलिफ्टचे इंजिन बंद करावे. तसेच पुन्हा खाली येताना अत्यंत हळूवार गतीने फोर्कलिफ्ट खाली आणावी. सुरक्षितता ही सर्वकाळ उपयोगी पडणारी गोष्ट आहे याचा विसर पडू देऊ नये..औद्योगिक फोटोग्राफी करताना या मूलभूत बाबी अत्यंत महत्त्वाच्या आहेत. वेगवेगळ्या प्रोजेक्ट किंवा असाइनमेंटवर अतिरिक्त नियम असू शकतात याची जाणीव आपल्याला असणे आवश्यक आहे. म्हणूनच त्या ठिकाणच्या प्रतिनिधीशी आपण स्वतः बोलणे महत्त्वाचे आहे.आपण वर विचार केलेल्या व आवश्यक असलेल्या सर्व सुरक्षा उपायांसह औद्योगिक फोटोग्राफी आव्हानात्मक असू शकते. प्रकाशचित्रणाची ही शाखादेखील मनोरंजक तर आहेच, पण उत्तम पैसे मिळवून देणारीही आहे, याची खात्री मी गेली एक्केचाळीस वर्षे हा व्यवसाय केल्यावर नक्कीच देऊ शकेन. औद्योगिक फोटोग्राफी दिवसेंदिवस अधिक लक्षणीय व लोकप्रियही होत आहे.जर आपल्याला औद्योगिक प्रकाशचित्रणाचा प्रयत्न करायचा असेल तर तो पार्कमध्ये फिरण्याइतका सहजसाध्य नाही. परंतु त्यातून मिळणारे समाधान हे दृढनिश्चय, शिस्त व कठोर परिश्रम यांचा मिलाफ असेल हे मात्र नक्की!(सतीश पाकणीकर प्रकाशचित्रकार व लेखक आहेत.)----------------.Career In Digital Marketing: डिजिटल मार्केटिंग शिकायचं आहे? आहेत भरपूर अभ्यासक्रमांचे पर्याय .ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Industrial Photography : औद्योगिक फोटोग्राफी करताना मूलभूत बाबी कोणत्या? करियर म्हणून हे क्षेत्र कसे?

Related Stories