Dr. Baba Adhav : ...अन् ‘सोनचाफा’ दरवळत राहिला

पुणे - अवघी हयात रस्त्यांवरील मोर्चे, आंदोलनांमध्ये गेलेल्या डॉ. बाबा आढाव यांनी अखेरच्या श्वासापर्यंत आंदोलनांमधील सहभाग, कष्टकऱ्यांसाठीचा संघर्ष सुरूच ठेवला. १७ नोव्हेंबर रोजीच्या महापालिकेसमोर पथारी व्यावसायिकांच्या आंदोलनातही आपल्या खणखणीत आवाजात मार्गदर्शनही केले..मात्र आपला आधारवड असणाऱ्या बाबांचे ते अखेरचे आंदोलन असेल, अशी कोणी कल्पनाही केली नसेल. त्यानंतर काही दिवसांतच बाबा दवाखान्यात दाखल झाले अन् सुगंधी ‘सोनचाफा’ कष्टकऱ्यांसाठी आयुष्यभरासाठीचा दरवळ सोडून गेला.कधी हमाल, दलित, कागद-काच-पत्रा वेचकांसाठी रस्त्यावर उतरणे... तर, कधी धरणग्रस्त, पथारी व्यावसायिक, रिक्षा चालकांसाठी कित्येक आंदोलनाद्वारे आवाज उठविणारे, प्रत्येक कष्टकऱ्याला आपल्या कुटुंबातील व्यक्तिमत्त्व वाटावे, एवढी त्यांच्याविषयी आत्मीयता होती..पाठीवर धान्याचे पोते घेऊन जाणाऱ्या हमालांपासून ते कागद-काच-पत्रा वेचणाऱ्या कचरावेचक भगिनीही अगदी सहजतेने ‘आपले बाबा आले’ म्हणून साद घालायचे आणि बाबाही तितक्याच प्रेमाने, आपुलकीने त्यांच्या डोक्यावर मायेचा हात फिरवून आपल्या अंगणातील सोनचाफ्याचे फूल हातात देत त्यांना आपलेसे करून घ्यायचे. कष्टकरी, उपेक्षित, दुर्लक्षित व असंघटित कामगारांचे आंदोलन बाबांशिवाय पूर्ण व्हायचे नाही. ऊर्जेने भारलेले बाबा आंदोलनांमध्ये कायम आघाडीवरच होते.शहरातील कुठलाही चौक, धूळ-माती, ऊन, वारा, पाऊस कुठेही आंदोलनांमध्ये आंदोलनकर्त्यांच्या एक पाऊल पुढे बाबांचे होते. वाढते वयोमान व आजारांनी ग्रासलेले असूनही कुठलेही आंदोलन बाबांकडून चुकले नाही. अगदी १७ नोव्हेंबर २०२५ रोजी महापालिकेसमोर पथारी व्यावसायिकांसाठी झालेले आंदोलनही त्यास अपवाद ठरले नाही..पथारी व्यावसायिकांवर महापालिकेकडून होणाऱ्या अन्यायाविरुद्ध पथारी व्यावसायिक संस्थेकडून १७ नोव्हेंबर रोजी मोहन चिंचकर यांच्या नेतृत्वाखाली महापालिकेच्या प्रवेशद्वारासमोर बेमुदत ठिय्या आंदोलन झाले. दुपारी १२ वाजता डॉ. बाबा आढाव थरथरत्या पायांनी, अवघडलेल्या अवस्थेतही आंदोलनस्थळी दाखल झाले आणि आंदोलनकर्त्यांमध्ये अक्षरशः उत्साह संचारला.महात्मा फुले यांच्या ‘सत्य सर्वांचे आदि घर, सर्वधर्मांचे माहेर’ हा अखंड सर्वांसमवेत सादर करून आंदोलनात ऊर्जा भरून डॉ. आढाव यांनी आपल्या खणखणीत भाषणाला सुरवात केली. त्यांच्या न्याय हक्कांसाठी डॉ. आढाव भररस्त्यात आंदोलनकर्त्यांसमवेत बसून राहिले. शिष्टमंडळाने आयुक्तांची भेट घेतल्यानंतर पावणे दोनच्या सुमारास डॉ. आढाव तेथून परतले. त्यानंतर काही दिवसातच ते उपचारांसाठी रुग्णालयात दाखल झाले..डॉ. बाबा आढाव आणि माझी गेल्या अनेक वर्षांपासूनची ओळख होती. त्यांचे कार्य मी अगदी जवळून पाहिले आहे. त्यांच्या सामाजिक कार्याला तोड नाही. त्यांनी कायम समाजहिताचा विचार केला. श्रमिक वर्गाच्या बाजूने ते कायम उभे राहिले. कोणत्याही पक्षाला त्यांनी बांधून घेतले नाही.- डॉ. शां. ब. मुजुमदार, संस्थापक व अध्यक्ष, सिंबायोसिसडॉ. बाबा आढाव हे श्रमिकांचे, समाजवादी विचारांचे, सत्यशोधक भूमिकेतील निष्ठावंत नेते होते. त्यांच्या निधनाने सर्व डाव्या चळवळीची हानी झाली आहे. त्यांचे समर्पण, वैचारिकता, कृतिशीलता ही महाराष्ट्राला वंदनीय होती आणि राहील. ते ‘नाही रे’ वर्गासाठी जगले, लढले आणि त्यासाठीच समर्पित झाले. त्यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली.- डॉ. श्रीपाल सबनीस, ज्येष्ठ साहित्यिक-समीक्षक आणि माजी संमेलनाध्यक्ष.हमीद दलवाई यांनी मुस्लिम सत्यशोधक मंडळाची स्थापना केली; तेव्हा ढोल-ताशांच्या गजरात बाबा ‘झिंदाबाद’ म्हणत मिरवणुकीने सभास्थळी आले होते. या संघटनेला ‘मुस्लिम सत्यशोधक’ हे नाव बाबांनीच सुचवले आणि दलवाई यांनी ते तत्काळ स्वीकारले. मुस्लीम सत्यशोधक मंडळाबद्दल आस्था ठेवून सर्व शक्तिनिशी पाठीशी असणारे बाबा आता सोबत नसणार, ही कल्पनाच सहन होत नाही. सत्यशोधक या शब्दाचा अर्थ बाबांनी विचार आणि वर्तनातून आमच्यासमोर ठेवला आहे. हा सत्यशोधकी वारसा समर्थपणे पुढे घेऊन जाणे, हीच बाबांसाठी आदरांजली ठरेल.- डॉ. शमसुद्दिन तांबोळी, अध्यक्ष, मुस्लिम सत्यशोधक मंडळकष्टकऱ्यांच्या प्रेमाचा झरा आज आटला आहे. भेटणाऱ्या प्रत्येकाला चाफ्याचे फूल देऊन स्वागत करणारे बाबा निसर्गवासी झाले आहेत. सत्यशोधक विचारांची कास धरून आयुष्यभर ते कष्टकऱ्यांच्या सन्मानासाठी आणि कष्टकऱ्यांच्या घामाला न्याय मिळावा यासाठी लढले. समाजवादी विचारावर आधारित समाज व्यवस्थेसाठी निरंतर काम करत राहणे, ही बाबांना कृतिशील आदराजंली ठरेल.- प्रा. सुभाष वारे, सामाजिक कार्यकर्ते.कोट्यवधी असंघटित कष्टकरी वर्गाचे आधारवडबाबा हे महात्मा फुले यांचे कृतिशील वारसदार होते. त्यांना अनेकदा शासकीय पुरस्कार स्वीकारण्याबाबत विचारणा झाली, परंतु त्यांनी सर्व नम्रतेने नाकारले. ते कोट्यवधी असंघटित कष्टकरी वर्गाचे आधारवड होते. त्यांनी समाजाला राज्यघटनेतील मूल्यांची जपणूक, कामगारांना किमान वेतन, श्रमाची प्रतिष्ठा, स्त्री-पुरुष समानतेसाठी आणि समाजातील विषमतेविरुद्ध आवाज उठविण्यासाठी घटनात्मक आंदोलनांचा मार्ग दाखवला.- असीम आढाव, बोस्टन, यूएसए.बाबा आढाव यांचा स्वातंत्र्य चळवळ, संयुक्त महाराष्ट्र लढा, गोवा मुक्ती आंदोलन यांसारख्या देशातल्या व राज्यातल्या महत्त्वाच्या चळवळीमध्ये महत्त्वाचा वाटा होता. फुले, शाहू, आंबेडकर यांच्या वैचारिक परंपरेतील अलीकडील सर्वांत मोठे नाव आहे. समतेसाठी त्यांच्या विशेष चळवळी गाजल्या व समाजमनावर परिणाम करणाऱ्या ठरल्या. ‘एक गाव- एक पाणवठा’, ‘मराठवाडा विद्यापीठ नामकरण’, ‘देवदासी प्रथा निर्मूलन’, धरणग्रस्त चळवळ यासाठी बाबा शेवटच्या श्वासापर्यंत लढले. त्यांचे वय ९६ वर्षे होते. त्यापैकी ७० हून अधिक वर्ष सामाजिक चळवळीत ते सक्रिय राहिले. समता, स्वातंत्र्य, बंधुभाव यासाठी अखेरच्या श्वासापर्यंत ते कार्यरत राहिले.- नितीन पवार, सरचिटणीस, रिक्षा पंचायत.बाबा आढाव यांच्या नेतृत्वाखालील हमाल पंचायत आणि ‘दि पूना मर्चंट्स चेंबर’ यांचे संबंध आगळे-वेगळे, परस्पर विश्वासावर उभे होते. कामगारांच्या हितासाठी त्यांची असलेली तळमळ, सातत्याने न्याय मिळवून देण्याची धडपड आणि मुद्देसूद भूमिका खरोखरच वाखाणण्याजोगी होती. व्यापारी आणि कामगार यांचा संबंध अनेकदा संघर्षमय असतो, पण बाबांच्या समतोल दृष्टिकोनामुळे हा संघर्ष कधीही टोकाचा गेला नाही. त्यांनी संवाद, पारदर्शकता आणि परस्पर आदर या तीन सूत्रांवर दोन्ही बाजूंचा सेतू मजबूत ठेवला. पूना मर्चंट चेंबरची स्त्री कामगार योजना ही तर बाबांच्या प्रेरणेचे प्रत्यक्ष फलित आहे.- राजेंद्र बाठिया, अध्यक्ष, दि पूना मर्चंट्स चेंबर.प्रामाणिक, तडफदार आणि तळमळीने कामगारांच्या हक्कांसाठी निष्ठेने लढणारा नेता म्हणजे बाबा आढाव. १९५६ पासून त्यांच्याशी जुळलेली माझी ओळख आजही मनात ताजी आहे. अनेक नेत्यांना जवळून पाहण्याची संधी मिळाली, परंतु प्रामाणिकपणा जपणारा नेता त्यांच्यासारखा दुसरा होणे नाही. माथाडी कामगार कायदा महाराष्ट्रात रुजविण्याचे निर्विवाद श्रेय त्यांनाच जाते. विविध कामगार कायद्यांविषयी त्यांनी नेहमीच न्याय्य आणि ठाम भूमिका घेतली.- वालचंद संचेती, अध्यक्ष, फेडरेशन ऑफ असोसिएशन ऑफ ट्रेडर्सडॉ. बाबा आढाव यांनी आयुष्यभर कामगार, वंचित आणि असंघटित घटकांसाठी झटणारी चळवळ उभी केली. ‘एक गाव-एक पाणवठा’सारख्या उपक्रमातून सामाजिक समता रुजवली, तर हमाल-माथाडी कामगारांना कायदेशीर हक्क देण्यात त्यांचे योगदान मोलाचे ठरले. साधी राहणी, प्रखर विचार आणि अहिंसक संघर्ष त्यांच्या कार्याची ओळख राहिली. समाज बदलण्याची ताकद लोकांमध्येच आहे, हा विश्वास त्यांनी आयुष्यभर जपला. त्यांच्या निधनाने तडफदार आणि नैतिक आधारस्तंभ हरपला.- अरुण वीर, अध्यक्ष, फूल बाजार अडते असोसिएशन.बाबांनी अनेक वर्षांपासून कष्टकरी कामगारांना एकत्र करून त्यांच्या हक्काची लढाई लढून सर्वच श्रमिकांना एका पातळीवर नेले आणि त्यांना न्याय मिळवून दिला. त्यांनी अनेक सत्याग्रह केले. त्यांना अनेक वेळा कारावास भोगावा लागला, मात्र कष्टकऱ्यांच्या हितासाठी, तळागाळातील लोकांसाठी ते कधीच थकले नाहीत. बाबांच्या साथीत आम्ही अनेक आंदोलने केली. त्यांचा उत्साह कधीही कमी झाला नाही. एका महिन्यापूर्वी हमाल-मापाडी यांच्या आंदोलनात कामगार कायद्यांबाबत त्यांच्याशी चर्चा करता आली. या वयातही त्यांची जिद्द प्रेरक होती. ते अगदी शेवटच्या श्वासापर्यंत लढत राहिले.- काशिनाथ नखाते, कष्टकरी कामगार नेते, पिंपरी चिंचवड.डॉ. बाबा आढाव यांच्याशी जवळपास चाळीस वर्षे माझे जवळकीचे संबंध जुळले. चेंबरच्या नात्याने हमाल पंचायतसोबत दर तीन वर्षांनी करार व्हायचा आणि त्या प्रत्येक कराराला बाबा स्वतः उपस्थित राहायचे. हमाल कामगारांविषयी त्यांना असलेला जिव्हाळा अतूट होता. कामगार कष्टकरी वर्गाप्रती निःस्वार्थी वृत्ती, प्रामाणिक नेतृत्व आणि अढळ निष्ठा म्हणजे बाबा आढाव. त्यांची कार्यप्रणाली अद्वितीय होती.- राजेश शहा, माजी अध्यक्ष, दि पूना मर्चंट्स चेंबर.सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates, मराठी ताज्या बातम्या, मराठी ब्रेकिंग न्यूज, मराठी ताज्या घडामोडी. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Dr. Baba Adhav : ...अन् ‘सोनचाफा’ दरवळत राहिला

Related Stories