Pune : मंगळवारी कार्तिकी पौर्णिमेला ‘चंद्रग्रहण’

पुणे : खंडग्रास सूर्यग्रहणानंतर १५ दिवसांतच कार्तिकी पौर्णिमेला चंद्रग्रहणाची पर्वणी चालून आली आहे. मात्र चंद्रग्रहणाचा कालावधी दुपारी पाच ते साडेसहाच्या दरम्यान असल्यामुळे खगोलप्रेमींमध्ये काहीसे निराशेचे वातावरण असून, फार तर संध्याकाळी दुर्बिणीच्या साहाय्याने ग्रहण सुटतानाचा थोडासा भाग दिसू शकतो.

कार्तिक शुक्ल पौर्णिमेला मंगळवारी (ता. ८) वर्षातील शेवटचे चंद्रग्रहण दिसणार आहे. चंद्रग्रहण खग्रास जरी असले तरी राज्यातून फारतर खंडग्रास स्थिती दिसणार आहे. संध्याकाळी साडेपाच वाजता सुरू झालेले चंद्रग्रहण सहा वाजून १९ मिनीटांनी सुटेल. राज्यात पूर्वेकडच्या क्षितीजावर चंद्रोदयाच्या अगदी सुरवातीचे काही मिनीटे आपल्याला चंद्रग्रहण दिसू शकते. अगदी अल्पकाळ दिसणाऱ्या चंद्रग्रहणामुळे, पुण्यातील खगोलप्रेमी संस्थांच्या वतीने यंदा ग्रहण पाहण्यासाठी विशेष कार्यक्रमांचे आयोजन करण्यात आलेले नाही. उघड्या डोळ्यांनी पूर्वेच्या क्षितीजावर चंद्रोदयावेळी नागरिकांना थोडे फार ग्रहण पाहता येईल, यासाठी शहराबाहेरील मोकळ्या जागेचा किंवा उंच इमारतीचा आधार घेता येईल. भारताबरोबरच उत्तर आणि दक्षिण अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया, आशिया, उत्तर प्रशांत महासागर आणि हिंदी महासागरात चंद्रग्रहण दिसू शकते.

पृथ्वी स्वतःभोवती फिरता फिरता सूर्याभोवती फिरते, तर चंद्र पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा घालत असतो. यादरम्यान, सूर्य आणि चंद्र यांच्यादरम्यान पृथ्वी आल्यानंतर निर्माण होणाऱ्या स्थितीला चंद्रग्रहण असे म्हटले जातात. म्हणजेच एकप्रकारे पृथ्वीची सावली चंद्रावर पडते. तसेच चंद्र हा पृथ्वी आणि सूर्य यांच्यामध्ये आल्यानंतर जी स्थिती निर्माण होते, त्याला सूर्यग्रहण म्हटले जाते.

चंद्रग्रहणाचे तीन प्रकार -

१) खग्रास ः

चंद्र, पृथ्वी आणि सूर्य हे सरळ एका रेषेत आल्यानंतर खग्रास चंद्रग्रहणाची स्थिती निर्माण होते. यावेळी चंद्र पूर्णपणे पृथ्वीच्या सावलीखाली येतो. पण तरीही काही प्रमाणात सूर्याचा प्रकाश चंद्रावर पडतोच. यावेळी चंद्राचा हा भाग थोडा लालसर दिसू लागतो. याला ब्लड मून असं संबोधले जाते. सूर्यग्रहण पृथ्वीवरील विशिष्ट भागातूनच पाहता येऊ शकतं. पण चंद्रग्रहण काही प्रमाणात संपूर्ण जगभरातून पाहायला मिळू शकतं.

२) खंडग्रास ः

चंद्राचा फक्त काही पृष्ठभागच पृथ्वीच्या सावलीखाली आल्यास खंडग्रास चंद्रग्रहणाची स्थिती निर्माण होते. ही सावली किती मोठी आहे, तितका याचा प्रभाव दिसून येतो. यावेळी चंद्राच्या इतर भागांवर गडद लालसर किंवा चॉकलेटी रंगछटा दिसू शकतात.

३) छायाकल्प ः

यामध्ये पृथ्वीची किंचित सावली चंद्रावर पडलेली असते. ती अतिशय पुसट असू शकते. मानवी डोळ्यांना ते चटकन लक्षात येईल इतकंही प्रभावी नसते.