मातीच्या चित्रांची सजली शिरूरची बाजारपेठ

शिरूर, ता. १८ : मांगल्याची देवता असलेली लक्ष्मीची मूर्ती, त्यासोबतच आराध्य दैवत श्री गणेश, छत्रपती शिवाजी महाराजांची सिंहासनारूढ प्रतिमा, समृद्धीचे प्रतिक असलेले घोड्यावरील कुबेर, अन्नपूर्णेच्या रूपात पूजले जाणारे जाते, धनसंपत्तीच्या कणग्यांच्या रूपातील बोळकी आणि असंख्य आकारातील वैविध्यपूर्ण डिझाईनच्या पणत्या... दिवाळीचा मुख्य दिवस असलेल्या लक्ष्मीपूजनात महत्वाचा मान याच वस्तूंना. सजविलेल्या देव्हाऱ्यात, फुलांची आरास करून या सर्वांचे पूजन होते, तेव्हा खऱ्या अर्थाने कष्टाचे चीज होते. गेले काही महिने रात्रंदिवस घेतलेल्या मेहनतीचा शिणवटा हलका होतो... कपाळावरील घाम टीपत हौसाबाई शिर्के सांगत होत्या.
शिरूरच्या बाजारात लक्ष्मीपूजनासाठी लक्ष्मी, कुबेराच्या मूर्तीपासून ते किल्ल्यावरील शिवछत्रपती, तानाजी, मावळे आणि विविध मातीच्या चित्रांनी शिरूरची बाजारपेठ एखाद्या ऐतिहासिक रंगमंचासारखी भासू लागली आहे. येथील पाच कंदील चौकात अनेक विक्रेत्यांनी रस्त्यावरच पथारी मांडून विविध मातीच्या चित्रांची गेल्या आठवडाभरापासून विक्री सुरू केली आहे. लक्ष्मीपूजनाचा सण दोन दिवसांवर येऊन ठेपल्याने व त्यातच आज आठवडे बाजाराचा दिवस असल्याने लक्ष्मी, गणेश, कुबेर, शिवछत्रपती या मूर्तींसह किल्ल्यावरील मावळे, जाते, बोळकी, या मातीच्या वस्तू घेण्यासाठी अक्षरशः झुंबड उडाली होती. सहा इंचापासून दीड फूटांपर्यंत लक्ष्मीच्या मूर्ती येथील बाजारपेठेत विक्रीस असून, त्यांची किंमत तीस रुपयांपासून तीनशे रुपयांपर्यंत असल्याचे विक्रेत व मूर्तीकार उमेश गोरे यांनी सांगितले.
लक्ष्मीपूजनात मांडण्यासाठी लक्ष्मी - गणेश, कुबेर, जाते, बोळकी, हत्ती, घोडा यासह किल्ल्यावर मांडण्यासाठी छत्रपती शिवाजी महाराज, नरवीर तानाजी मालुसरे, मावळे, चिटणीस, अमात्य यासह भाजीवाली, धनगर, पैलवान, शेतकरी तसेच वाघ, मेंढरे, बैलगाडी ,तोफ अशी असंख्य चित्रेही विक्रीसाठी उपलब्ध असून, बालगोपाळांची ही चित्रे विकत घेण्यासाठी पालकांसह आज मोठी गर्दी दिसून आली.
संजय राजापुरे, मंदाताई आगलावे यांच्यासह अनेक कुंभार समाज बांधवांनी लक्ष्मीच्या मूर्तीसह मातीच्या विविध वस्तू विक्रीसाठी येथील पाच कंदील चौकात स्टॉल लावले असून, उन - वाऱ्याचा मारा आणि धुळीचा त्रास सहन करीत ते नेटाने या वस्तूंची विक्री करताना दिसत आहेत. परगावातील विक्रेत्यांनीही लक्ष्मीसह मातीच्या वस्तूंच्या विक्रीचे स्टॉल लावले असून, पुणे किंवा नगर येथून तयार वस्तू होलसेल मधे आणून विकताना ते भावासाठी फारसे ताणून धरताना दिसत नाहीत. गुजरात, राजस्थान येथून विक्रीसाठी येणाऱ्या मूर्ती व विशेषतः पणत्यांच्या विक्रीच्या आक्रमणाचा स्थानिक कारागिरांना व व्यावसायिकांना मोठा सामना करावा लागत आहे.

दरम्यान, शहरातील कुंभार आळीत या वस्तू घडविण्यासाठी आठ - दहा मोठे कारखाने असून, अनेकजण घरगुती पद्धतीने घरात देखील ही चित्रे बनवतात. एम. कॉम झालेले नवनाथ जामदार, एमए इंग्लिश शिक्षण घेतलेले उमेश गोरे, उच्चशिक्षित संभाजी जामदार, अमित शिर्के हे देखील या व्यवसायात कार्यरत असून, शिरूर कुंभार समाजाचे अध्यक्ष योगेश जामदार यांचे या पारंपरिक व्यावसायिकांना मोठे सहकार्य असते. शिकलेली नवीन पिढी फारशी या व्यवसायात नसली तरी सिझन मधे सर्वांचेच हातभार लागतात.

मुलांनी दिवाळीत आवर्जून किल्ले बनविले पाहिजेत. त्यासाठी मातीत हात भरवले पाहिजेत. त्यातून वर्षातून एकदा का होईना त्यांची मातीशी नाळ जुळेल. किल्ल्यावर शिवाजी महाराजांना स्थानापन्न करताना त्यांना शिवरायांचे शौर्य समजेल. मर्द मावळ्यांचे योगदान कळेल. लक्ष्मी, कुबेर पूजनाचे महत्त्व, जाती - बोळकी यांचे पूजेतील संदर्भ समजण्यासाठी या वस्तूंचे अत्यंत महत्त्व असून, आपले संस्कार टिकवताना या वस्तूंनाही आपल्या संस्कृतीमध्ये महत्वाचे स्थान आहे.
- नवनाथ जामदार, मूर्तिकार