हडपसर, मगरपट्टा ठरताहेत उष्णतेची बेटे

पुणे, ता. २५ : शहरातील गेल्या २४ वर्षांमधील सर्वांत उष्ण एप्रिल महिना अनुभवला जात असतानाच, हडपसर आणि मगरपट्टा ही उष्णतेच्या प्रभावाची बेटे (हीट आयलँड इफेक्ट) म्हणून पुढे आली आहेत. यंदाच्या एप्रिलमधील शहरातील सर्वाधिक कमाल तापमान या दोन भागांमध्ये नोंदले असल्याचा निष्कर्ष निघाला.
शहरात गेल्या ११ वर्षांमधील ४० दिवस कमाल तापमानाच्या पाऱ्याने चाळिशी पार केली आहे. त्यात २०१६ आणि २०१९ या दोन वर्षांमध्ये एप्रिलमधील ३०पैकी प्रत्येकी ११ दिवस कमाल तापमानाच्या पाऱ्याने चाळिशी ओलांडली होती. शिवाजीनगर येथील वेधशाळेत हे तापमान नोंदले गेले. या पार्श्‍वभूमीवर या वर्षी एप्रिलमध्ये आतापर्यंत शहरातील वेगवेगळ्या भागात हवामान खात्यातर्फे नोंदलेल्या कमाल तापमानाचे विश्‍लेषण ‘सकाळ’ने केले. त्यातून ही माहिती पुढे आली आहे. यासाठी शहरातील शिवाजीनगरसह हडपसर, मगरपट्टा, राष्ट्रीय संरक्षण प्रबोधिनी (एनडीए), कोरेगाव पार्क, वडगाव शेरी आणि पाषाण या भागातील नोंदलेल्या कमाल तापमानाच्या नोंदींमधून हा निष्कर्ष निघाला आहे.

असे केले विश्‍लेषण
हवामान खात्यातर्फे पुणे शहर आणि परिसरातील २९ ठिकाणांचे कमाल आणि किमान तापमान नियमित नोंदले जाते. त्यांपैकी शहरातील सात ठिकाणी १ ते २४ एप्रिल दरम्यान नोंदलेल्या कमाल तापमानाच्या नोंदींची सरासरी घेण्यात आली. तसेच, गेल्या १५ वर्षांमध्ये चाळीशीच्या वर तापमान गेलेल्या दिवसांच्या नोंदीही यात घेण्यात आल्या.

निष्कर्ष काय?
- मगरपट्टा आणि हडपसर या भागांमध्ये यंदाच्या एप्रिलमध्ये आतापर्यंत सरासरी कमाल तापमान ३८.८ अंश सेल्सिअस नोंदले गेले.
- एनडीए, कोरेगाव आणि वडगाव शेरी या भागात ३८ अंश सेल्सिअसपर्यंत सरासरी तापमान होते.
- शिवाजीनगर येथे ३७.८ तर, सर्वांत कमी कमाल तापमानाची सरासरी पाषाण येथे ३७.७ अंश सेल्सिअस होती.
- कोरेगाव पार्क येथे २४ पैकी २०, तर वडगाव शेरी येथे १९ दिवस कमाल तापमान चाळीशीपेक्षा जास्त नोंदले गेले.
- मगरपट्टा येथे या महिन्यात आत्तापर्यंत १७ दिवस कमाल तापमानाचा पारा ४० अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त होता.
- शिवाजीनगर, पाषाण आणि एनडीए भागात उन्हाचा चटका हडपसर, मगरपट्टा आणि कोरेगाव पार्कच्या तुलनेत कमी होता.

का वाढला उन्हाचा चटका?
- शहरात २५ टक्के वृक्षाच्छादन असावे किंवा हरिताच्छादीत भाग हा दरडोई नऊ चौरस मीटर असावा, असा जागतिक आरोग्य संघटनेचा निकष आहे. पुण्यात हे प्रमाण १.४ चौरस मीटर असल्याचे विज्ञान आणि पर्यावरण केंद्राने अहवालात नोंदले आहे.
- गेल्या दहा वर्षांमध्ये सिमेंटच्या रस्त्यांचे प्रमाण वाढले.
- शहरीकरणाचा वेग मगरपट्टा आणि हडपसर या भागात वाढला आहे.
- इमारतींचे बांधकाम आणि विकासकामांची संख्या वाढत आहे.
- वाहनांची संख्या आणि प्रदूषणाचे वाढते प्रमाणदेखील उष्णता वाढण्यास कारणीभूत ठरले.

यंदा उन्हाचा चटका वाढण्याची कारणे
१. प्रतिचक्रवातामुळे गुजरातवरून गरम वारे महाराष्ट्राचे दिशेने वाहत आहेत. कोकणात त्याचा सर्वाधिक प्रभाव आहे. तसेच, पुण्यासह मध्य महाराष्ट्राच्या कमाल तापमानात त्यामुळे वाढ झाली आहे, अशी माहिती हवामान खात्याचे निवृत्त शास्त्रज्ञ डॉ. अनुपम काश्यपि यांनी दिली.
२. गेल्यावर्षी पुण्यात फारसा पाऊस पडला नसल्याने माती कोरडी आहे. त्यामुळे जमिनीकडून उष्णता मोठ्या प्रमाणात शोषून घेतली जात आहे. तसेच, त्यातून परावर्तित होत आहेत, असेही त्यांनी स्पष्ट केले.
३. प्रशांत महासागरातील उष्ण पाण्याचा प्रवाह असलेल्या ‘एल निनो’ या घटकामुळेही यंदा उन्हाळ्याची तीव्रता वाढली आहे. त्याचाही परिणाम पुण्यासह महाराष्ट्राच्या बहुतांश जिल्ह्यांमध्ये होत असल्याचे दिसते.