माहेश्वरी समाजाचा उत्पत्ती दिवस

माहेश्वरी जगभर विखुरलेला आणि लौकिक अर्थाने मारवाडी संबोधला जाणारा समाज. त्याचा आराध्य महेश, म्हणून माहेश्वरी अशी ओळख. चार जून ही महेश नवमी अर्थात माहेश्वरींचा उत्पत्ती दिवस. त्यानिमित्त...
- सत्येंद्र राठी

माहेश्वरी हा दिशा निवडून पुढे जाणारा माणूस. अर्थात त्याला हा गुण शंकरापासूनच मिळाला. मारवाड अर्थात मरूभूमी, रखरखणारे वाळवंट. शेती अन् उद्योग नाही, नोकऱ्या नाही, रोजगार नाही, अशाने माहेश्वरी माणसासमोर आपले मुलूख सोडण्याखेरीज काही पर्याय नव्हता; पण जगाच्या पाठीवर हा माणूस जिथेही पोहोचला तिथे आपले संयम, चातुर्य, लवचीकता, चिकाटी आणि सेवावृत्तीच्या जोरावर सगळ्यांशी जुळवून घेत, आपले पाय रोवून उभा राहिला. वेशभूषा, भाषा, संस्कार भिन्न असूनही माहेश्वरी देशाच्या विविध प्रांतातील समुदायाशी एकरूप झाला.
एका आख्यायिकेप्रमाणे इसवी सन १० पासून माहेश्वरी समाज अस्तित्वास आला. आधी क्षत्रिय असलेले, कालांतराने जैन आणि पुढे भगवान महेशच्या आज्ञेने वैश्य वर्ण स्वीकारणाऱ्या ७२ उमरावांना भगवान महेशवरून माहेश्वरी नामाभिधान मिळाले. पुढे डिडू माहेश्वरी, धाकड माहेश्वरी, पौकर माहेश्वरी, खंडेलवाल माहेश्वरी, मेडतवाल माहेश्वरी, टुंका वाल माहेश्वरी अशा सहा ओळखी अस्तित्वात आल्या. आणि या ७२ उमरावांच्या नावावरून आडनाव ठरले. या आख्यायिकेप्रमाणे लोहार्गल हे माहेश्वरींचे उत्पत्तीस्थान, तर माहेश्वरी हे नाम माहेश्वर स्थानापासून निष्पन्न झाल्याचे सांगितले जाते.
मूळ स्थानावरून स्थलांतरित होत नव्या ठिकाणी बस्तान बसवणे सोपे नसते, पण माहेश्वरींनी ते आव्हान स्वीकारले. समाजात आपत्कालीन स्थिती उद्‍भवल्यास हाच माहेश्वरी माणूस मदतीला हिरिरीने पुढे येतो, हे ही त्याने दाखवून दिले. पुण्यात कोरोनात लोहिया परिवारद्वारा संचालित मुकुंद भवन ट्रस्ट, ताराचंद रामनाथ कुटुंब आणि एकूण समाजाने मोठी मदत उभी केली. अभय भुतडा फाउंडेशनने नुकतेच शिवसृष्टीला देऊ केलेले ५१ लाख रुपये माहेश्वरी माणसाचा पुण्याशी असलेले नाते अधोरेखित करतो.
देशाचे आर्थिक चक्र गतिमान ठेवण्याचे काम माहेश्वरी स्वातंत्र्यपूर्व काळापासून करत आहे. बिर्ला, बांगडसारख्या कुटुंबांनी यासाठी कायम पुढाकार घेतला. कापड, भांडी, किराणा या जुन्या व्यवसायाच्या जागी आज माहेश्वरी मंडळी बांधकाम, कारखाने, उद्योग, तंत्रज्ञान अशा क्षेत्रात तर नवी पिढी सेना, पोलिस, प्रशासन इत्यादी क्षेत्रात सक्रिय दिसते. लोकसभेच्या सभापतिपदी
दुसऱ्यांदा निवड झालेले ओम बिर्ला यांच्यासारखे व्यक्तिमत्त्व माहेश्वरी माणसाची मान उंचावतात.
श्यामसुंदर लोइवाल यांनी १८९२ ला पुढाकार घेत समाजातील एकजिनसीपणा जपण्यासाठी अखिल भारतीय माहेश्वरी महासभेची स्थापना केली, ती आजही देशात कार्यरत आहे. स्थानिक समाजात बेमालूमपणे मिसळणारा माहेश्वरी ‘एकमेकांस सहकार्य करू, अवघे धरु सुपंथ’ या सूत्रामुळे जगभर सुखनैवपणे नांदत आहे.