देखणं ‘जव्हार’

ओंकार वर्तले - ovartale@gmail.comघनदाट जंगलं, वैविध्यपूर्ण वनस्पती आणि विविध पक्षीप्रजातींनी नटलेलं जव्हार हे निसर्गप्रेमींसाठी एक अद्भुत भांडारच आहे. पश्चिम घाटाचा भाग असलेल्या या परिसरात औषधी वनस्पती, प्राचीन वृक्ष आणि निसर्गनिर्मित समृद्ध परिसंस्था आढळतात. पावसाळ्यात इथल्या हिरवाईला जणू नवा बहर येतो. धबधबे, नद्या आणि दाट जंगल यामुळे संपूर्ण परिसर अधिक जिवंत भासतो..पालघर हा महाराष्ट्रात अगदी अलीकडे नव्याने निर्मित झालेला जिल्हा. मूळच्या ठाणे जिल्ह्याचे विभाजन होऊन हा जिल्हा आकारास आला. हा जिल्हा अतिशय दुर्गम आणि मुख्यत: आदिवासीबहुल म्हणूनच ओळखला जातो. त्याला समुद्रकिनारपट्टीही लाभलेली आहेच, शिवाय दुसऱ्या बाजूला सह्याद्रीची डोंगर-रांगदेखील चिकटून गेली आहे. त्यामुळेच या जिल्ह्यात भौगोलिक वैविध्यही पाहायला मिळते. नागमोडी वाहत गेलेल्या नद्या, सागर किनारे, डोंगर-दऱ्या, घनदाट जंगल, पशु-पक्षी आणि फळाफुलांनी बहरलेला हा भाग पाहण्यासाठी कमीत कमी दोन दिवस असायलाच हवेत.याच जिल्ह्यात असलेले जव्हार हे ठिकाण मस्ट वॉच याच श्रेणीतले. महाराष्ट्रात जशी महाबळेश्वर, माथेरान, चिखलदरा ही थंड हवेची ठिकाणे आहेत, तसेच जव्हार हेदेखील आहे; पण हे काहीसे दुर्लक्षित आणि अपरिचित. दुर्गम भागामुळे येथे फक्त रस्तेमार्ग हाच पर्याय आहे. तरीही आता बऱ्यापैकी हा सारा परिसर कात टाकत आहे. त्यामुळे पर्यटकांसाठी येथे हॉटेल, रिसॉर्टमध्ये राहण्याची, जेवणाची उत्तम सोय आहे. समुद्रसपाटीपासून सुमारे ५१८ मीटर उंचीवर असलेलं जव्हार हे ठिकाण डोंगरदऱ्यांच्या नयनरम्य सौंदर्यामुळे, समृद्ध इतिहासामुळे आणि आदिवासी संस्कृतीच्या ठेव्यामुळे प्रसिद्ध आहे..या भागाचा इतिहास शेकडो वर्षे मागे जातो. प्राचीन महिकावतीच्या बखरीमधील ग्रामनामांमध्ये जव्हारचा उल्लेख यवसाहार प्रेक्षादिगण म्हणून आलेला आहे. इ.स. १३व्या शतकापर्यंत इथे उत्तर कोकणच्या शिलाहार राजवटीचा अंमल होता. नंतर इथल्या आदिवासी राजाने इ.स. १३४१मध्ये दिल्लीच्या महम्मद तुघलकाचे मांडलिकत्व पत्करले होते. त्यानंतर मग इथल्या भागाचा संबंध थेट शिवछत्रपतींशी आला. याला कारण म्हणजे इ.स. १६६४ मध्ये शिवाजी महाराजांनी सुरतेवर चढाई केली तेव्हा त्यांनी या प्रदेशातून प्रवास केला. शिवाजी महाराज हे जव्हारमधून जात होते, तेव्हा इथल्या स्थानिक राजाने शिवाजी महाराजांची भेट घेतली. ती ज्या ठिकाणी झाली ते ठिकाण म्हणजे शिरपाचा माळ होय. इ.स. १६७०मध्ये शिवाजी महाराजांनी दुसऱ्यांदा सुरत लुटली तेव्हा मात्र इथले राजे मोगलांच्या भीतीने तटस्थ राहिले. त्यानंतर ५ जून १६७२ रोजी मोरोपंत पिंगळे यांनी जव्हार जिंकले. स्वातंत्र्यापूर्वी मुकणे राजघराण्याचे स्वतंत्र असे संस्थान होते. हे संस्थान मात्र स्वातंत्र्यानंतर २० मार्च १९४८ भारतामध्ये विलीन करण्यात आले.या संस्थानाची साक्ष देणारा जय विलास पॅलेस म्हणजे सध्या तरी पर्यटनासाठी मोठे आकर्षण आहे. तसे पाहिले तर जव्हारमध्ये एकूण दोन राजवाडे आहेत. त्यापैकी जुना राजवाडा एसटी स्टँडजवळ असून तो अतिशय जीर्ण अवस्थेत आहे. त्याचे अवशेषच पाहायला मिळतात. हा जुना राजवाडा मुकणे यांचे वंशज राजे पतंगशहा यांनी बांधला होता. नवीन राजवाडा जव्हार- विक्रमगड रस्त्यावर आहे. हा राजवाडा यशवंतराव मुकणे यांनी बांधला. तो आजही सुस्थितीत आहे. मुकणे राजघराण्याचं निवासस्थान असलेला जय विलास पॅलेस हा जव्हारच्या ऐतिहासिक वारशाचा एक अभिमानास्पद भाग आहे. विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीला बांधलेली ही भव्य राजवाड्याची रचना निओ-क्लासिकल शैलीत असून, प्रशस्त बगिचे आणि जुन्या वैभवाची आठवण करून देणारी भव्यता त्याने आजही जपली आहे..जव्हारच्या बाहेरच म्हणजे एसटी स्टँडपासून दोन किमी अंतरावर घनदाट झाडीच्या कोंदणात हा राजवाडा प्रथमदर्शनीच प्रेमात पाडतो. दुरून राजवाड्याचे घुमटाकार मनोरे लक्ष वेधून घेतात. हा राजवाडा अतिशय भव्य असून, त्याचे बाह्यस्वरूपाचे दर्शन नजरेत मावत नाही. अतिशय देखणी, भव्य आणि प्रशस्त अशी एक मजली असलेली ही वास्तू म्हणजे आपल्या भटकंतीचा खास बोनसच आहे. या राजवाड्यात सध्या कुणीही वास्तव्य करत नाही. मुकणे राजघराण्याचे वंशज हे पुण्यात स्थायिक आहेत. वर्षातून अनेकदा ते येथे येत असतात. दसऱ्याचा सण साजरा करण्यासाठी आवर्जून येतात. त्यामुळे दसऱ्याला इथे आल्यास ही वास्तू आतूनही पाहायचे भाग्य लाभू शकते. तरीपण नेमणूक करण्यात आलेल्या व्यक्तींच्या परवानगीने हा राजवाडा आतूनही पाहता येतो. राजवाड्यामध्ये अनेक दालने आहेत. दालनेही मोठी असून त्यात झुंबरे आहेत. पॅलेसमध्ये मुकणे राजघराण्यातील व्यक्तींची तैलचित्रे, प्राचीन वस्तू, तोफा, राजकुमारांची खेळणी इत्यादी आहेत. हे सारे पाहत असताना आपण नकळतपणे थेट इतिहासकाळात जातो. राजवाड्याच्या छतावरील घुमट्यांमधून सूर्यास्ताचे होणारे दर्शन तर डोळ्याचे पारणे फेडते. हा राजवाडा उत्तर-मध्ययुगीन काळातील स्थापत्यकलेचा उत्तम नमुना आहे. या पॅलेसच्या आवारात फेरफटका मारल्यास मागील बाजूच्या पॉइंटवरून जव्हारच्या परिसराचे अतिशय प्रेक्षणीय आणि विहंगम दृश्य आपल्याला दिसते.हे पाहून झाले, की आणखी एक ऐतिहासिक स्थान आपल्याला खुणावते. ते म्हणजे ५ जानेवारी १६६४ रोजी शिवाजी महाराज स्वत: सुरतेवर स्वारी करण्यास निघाले असता त्यांना या भागातून जाण्याचा प्रसंग आला तेव्हा त्यांनी जव्हारच्या राजाची सदिच्छा भेट घेतली. जव्हारच्या राजाने शिवाजी महाराजांचे मोठे स्वागत केले. त्यांच्या या भेटीची आठवण मुरूचंडी गावाजवळील शिरपामाळ येथे एका कमानीच्या रूपाने जपून ठेवण्यात आली आहे..जव्हारमध्ये पूर्वी एक किल्ला होता; पण आता त्याचे अवशेषच पाहायला मिळतात. या किल्ल्याची आता बरीच पडझड झाली आहे; पण नगारखाना अद्याप सुस्थितीत उभा आहे. काळाच्या उदरात गडप होऊ पाहणारे किल्ल्याचे काही भग्नावशेष व त्या भोवतालची तटबंदी, प्रवेशद्वार बुरूज, मनोरे इत्यादी जुन्या वैभवाची साक्ष देतात.हा सारा भाग जसा पर्यटकांसाठी आकर्षक आहे, तसाच तो निसर्ग अभ्यासकांनाही खुणावतो. कारण घनदाट जंगलं, वैविध्यपूर्ण वनस्पती आणि विविध पक्षीप्रजातींनी नटलेलं जव्हार हे निसर्गप्रेमींसाठी एक अद्भुत भांडारच आहे, असे म्हटले तरी वावगे ठरणार नाही. पश्चिम घाटाचा भाग असलेल्या या परिसरात औषधी वनस्पती, प्राचीन वृक्ष आणि निसर्गनिर्मित समृद्ध परिसंस्था आढळतात. पावसाळ्यात इथल्या हिरवाईला जणू नवा बहर येतो. धबधबे, नद्या आणि दाट जंगल यामुळे संपूर्ण परिसर अधिक जिवंत भासतो. जव्हारमध्ये असंख्य स्थानिक आणि स्थलांतरित पक्ष्यांच्या प्रजाती दिसून येतात, त्यामुळे हे ठिकाण पक्षीनिरीक्षणासाठी अतिशय आकर्षक ठरतं. इथली निसर्गरचना विविध प्राणी आणि कीटकांच्या अधिवासासाठीदेखील अनुकूल असून, जंगलात फिरताना अनेक प्रकारच्या प्रजाती दिसतात. पावसाळ्यात संपूर्ण परिसर निसर्गाच्या अनुपम सौंदर्यानं नटतो. तो अनुभवण्यासाठी जव्हारपेक्षा उत्तम ठिकाण दुसरं नाही.या साऱ्या ठिकाणाबरोबरच इथला प्रसिद्ध दाभोसा धबधबासुद्धा पावसाळ्यातले मोठे आकर्षण. हा धबधबा तब्बल ३०० फूट उंचीवरून कोसळतो. दाट जंगलाने वेढलेल्या या धबधब्याचे दृश्य थक्क करणारे असते. याशिवाय हनुमान पॉइंटवरून दिसणारा सूर्यास्त लाजवाबच. इथल्या कड्यांवरून जव्हारच्या हिरव्यागार खोऱ्यांचे आणि पर्वतरांगांचे विहंगम दृश्य दिसते. या ठिकाणी एक आख्यायिकाही आपल्याला ऐकवली जाते, ती म्हणजे लंकेकडे जाताना भगवान हनुमान येथे विसावले होते, त्यामुळेच या ठिकाणाला हनुमान पॉइंट असे नाव पडले. या ठिकाणी हनुमानाचे सुंदर मंदिरही बांधलेले पाहायला मिळते..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

देखणं ‘जव्हार’

Related Stories