बांबूविक्रीतून राहू गाव बनले करोडपती...

चिखलदरा तालुक्यातील राहू हे जेमतेम ६५० लोकवस्तीचे गावं. सातपुड्याच्या कुशीत महाराष्ट्र व मध्य प्रदेशच्या सीमेवर हे गाव वसलयं. अमरावती या विभागीय शहरापासून तब्बल १३२ किलोमीटर अंतरावर असलेल्या राहू या गावाने बांबूविक्रीने आपली आगळीवेगळी ओळख निर्माण केली आहे..पेसा कायद्याच्या प्रभावी अंमलबजावणीमुळे राहू ग्रामपंचायतीने करोडपती होण्याचा बहुमान तर मिळविलाच शिवाय प्रत्येक गावकऱ्यांना लखपती बनविले आहे. आज या गावातील सुमारे ९० टक्केपेक्षा अधिक घरे ही सिमेंट काँक्रीटची आहेत. गावात आलेल्या समृद्धीमुळे दुचाकीसह चारचाकींमध्येही वाढ झाली आहे.अनुसूचित क्षेत्रांतील आदिवासी समुदायांना स्वायत्तता देऊन जीवन समृद्ध करण्यासाठी पंचायत विस्तार (पेसा) सन १९९६ मध्ये हा कायदा करण्यात आला. महाराष्ट्रात २०१४-१५ पासून या कायद्याच्या प्रत्यक्ष अंमलबजावणीला सुरुवात झाली. पेसा कायदा ग्रामसभा आणि ग्रामपंचायतींना नैसर्गिक संसाधनांचे व्यवस्थापन, पर्यावरणाचे संरक्षण आणि आर्थिक क्रियाकलापांच्या नियमनासंदर्भात महत्त्वपूर्ण अधिकार आणि कार्ये प्रदान करते..यासोबतच आदिवासी वनहक्क कायद्याच्या अधीन राहून राहू ग्रामपंचायतीने विविध वन समित्यांचे गठण केले. या दोन्हीच्या कायद्याचा उपयोग करीत गावालगत असलेल्या वनविभागाच्या कार्यक्षेत्रातील सुमारे साडेचार हजार हेक्टरवरील बांबूचे स्वामित्व हक्क राहू ग्रामपंचायतीला प्राप्त झाले.सामूहिक वनहक्क समितीवनक्षेत्रातील वनसंपदेचे योग्य नियोजन व्हावे याकरिता ग्रामसभेमार्फत दर तीन वर्षांसाठी सामूहिक वनहक्क समितीचे गठण करण्यात आले आहे. जिल्हा परिषद व पंचायत समिती अधिकारी यांच्या उपस्थितीत ग्रामसभा अंतर्गत निवडणूक घेऊन अध्यक्ष, सचिव व इतर सदस्यांची निवड करण्यात येते. सध्या यात सज्जू कास्देकर (अध्यक्ष), झुनी धुर्वे (उपाध्यक्ष), ठन्नू दारसिम्बे (सचिव) व इतर सदस्यांचा यात समावेश आहे. ग्रामपंचायत सदस्यांमध्ये बहुतांश तरुणाईचा समावेश आहे. अगोदर सज्जू कास्देकर (२०१७ ते २०२३) व आता त्यांची पत्नी संगीता सज्जू कास्देकर या सरपंच म्हणून नेतृत्व करीत आहेत..बांबू उत्पादनाचे नियोजनया भागात साडेचार हजार हेक्टर क्षेत्रात बांबूची लागवड केली आहे. यामध्ये एकूण १५०० हेक्टरचे प्रत्येकी तीन भाग केले असून त्याचे ए. बी. व सी. असे वर्गीकरण केले आहे. एका बांबूचे आयुर्मान साधारणतः सत्तर ते पंचाहत्तर वर्ष एवढे असते. साधारण बांबू वनस्पती तीन वर्षांची झाल्यावर त्याची कटाई करण्यात येते. एका वर्षी ए, दुसऱ्या वर्षी बी तर तिसऱ्या वर्षी सी भागातील बांबू कटाई केल्यावर परत ए.बी.सी असे चक्र सुरू राहते..बांबूच्या वनस्पती तथा कटाई केलेल्या मालाचे संरक्षण करण्यासाठी वन संरक्षक समिती कार्य करते. या वनक्षेत्रात कटांग प्रजातीची प्रामुख्याने लागवड केली जाते. बांबू कटाई करताना सरसकट बांबू न कापता एका रांजीतील १० ते १५ बांबू काढून त्याच्या लगतचे ८ बांबू नवीन बांबूला आधार देण्यासाठी तसेच ठेवले जातात.त्यांच्या लांबीनुसार त्यांचे वर्गीकरण करून गावालगत डेपोत सर्व बांबू संग्रहित करून नंतर लिलाव पद्धतीने त्याची विक्री केली जाते. बांबू लागवड ते बांबू विक्री दरम्यान गावातील अनेक तरुण-तरुणींना या माध्यमातून मोठा रोजगार प्राप्त असल्याचे वनपाल शेख अनीस सांगतात..एका सर्वसाधारण आठ ते दहा फूट बांबूची किंमत चाळीस ते साठ रुपयादरम्यान असते. बांबूच्या उंची व गुणवत्तेनुसार ही किंमत आणखी वाढते. संत्रा, मोसंबी, डाळिंब आदी फळ लागवडीसाठी बांबूला प्रचंड मागणी असते. सध्याच्या काळात बागबगिचांसह टेबल, खुर्ची व इतर फर्निचर साहित्यासाठी बांबूला प्रचंड मागणी वाढत आहे. परतवाडा, अमरावतीसह पुणे-मुंबई शहरालगत बांबूपासून मोठे हॉटेल्स उभारली जात आहेत.महाराष्ट्रातील गडचिरोलीपासून ते नाशिक, पुणे जिल्ह्यासह मध्य प्रदेशमधून बांबू खरेदीसाठी व्यापारी येतात. साधारण सात ते आठ वर्षांत बांबू विक्रीतून पाच कोटींच्या आसपास उत्पन्न प्राप्त झाले आहे. मेळघाटातील सुमारे ३१० गावांपैकी राहू ग्रामपंचायतीने उत्पन्नाचा नवा उच्चांक प्रस्थापित केला आहे..फेब्रुवारी, मार्च, आणि एप्रिल अशा तीन महिन्यांच्या काळात चालणाऱ्या बांबू कटाई कामांमध्ये एक व्यक्ती सुमारे वार्षिक ७५ ते ८० हजार रुपये कमावतो. २०१५ मध्ये गावात एक शाळेची इमारत वगळता इतर कोणतीही इमारत पक्क्या स्वरूपात नव्हती. आज गावातील अनेक कुटुंबांना रोजगार प्राप्त झाल्याने प्रत्येक कुटुंबात आर्थिक समृद्धी नांदत असल्याचे सामूहिक वनहक्क समितीचे लेखापाल मुंगीलाल भुसूम सांगतात.कोरोना काळात राहू या गावात इतरांना गावबंदी होती. गावचे तत्कालीन सरपंच सज्जू कास्देकर यांनी ग्रामस्थांचा धीर वाढवण्यासाठी गावातील प्रत्येक महिलेच्या खात्यात ग्रामसभेने दहा हजार रुपये जमा केले होते. याशिवाय बांबू कटाईचं कामदेखील सुरू असल्यामुळं प्रत्येक व्यक्तीला त्याच्या कामाचा मोबदला देखील मिळत होता..गावकऱ्यांना पिण्यासाठी शुद्ध जल मिळावे यासाठी गावात पाण्याची टाकी उभारण्यात आली असून गावात विजेची मोठी बिकट समस्या आहे. या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी गावात सौरऊर्जा प्रकल्प उभारण्यात येत असून पाणी समस्येवर मात करण्यासाठी आवश्यकतेनुसार विहिरी खोदण्यात येते. सध्या गावात पाणीसमस्या नसल्याचे सरपंच संगीता सज्जू कास्देकर यांनी सांगितले.मेळघाटात अनेक गावात मोहफुलांची शिड्डू (दारू) तयार करण्यात येते. हातात पैसा आल्याने तरुणाई दारूच्या आहारी जाऊ नये याकरिता राहू ग्रामपंचायतीमार्फत दारूबंदीचा निर्णय घेण्यात आला. विशेष म्हणजे दारू काढणाऱ्याला इथे दंड आकारला जातो, शिवाय दारू पिणाऱ्या व्यक्तीवर सुद्धा इथे दंड आकारला जात असल्याचे माजी सरपंच सज्जू कास्देकर यांनी सांगितले..आदिवासी वनहक्क अधिनियम २००६ अंतर्गत स्थानिक आदिवासी लोकांचे जीवन समृद्ध होण्यासाठी सामूहिक वनहक्क कायदे व वैयक्तिक वनहक्क कायदे बहाल करण्यात आले. या कायद्याअंतर्गत आदिवासी लोकांना समृद्ध होण्यासाठी सामूहिक स्वरूपात वनोपजाचे स्वामित्व मिळाले. मात्र, यामध्ये उपभोगाऐवजी उपयोग घेण्यावर भर दिला आहे.ज्याप्रमाणे अनेक आदिवासी बांधव यातून उत्पन्न मिळवून समृद्ध होतात, त्याचप्रमाणे जन, जंगल व जमीन अधिक समृद्ध कसे होईल यासाठी प्रत्येकाने या भागात जास्तीत जास्त झाडे कशी लावता येईल, यावर भर देणे गरजेचे आहे. आदिवासींना शाश्वत उत्पन्न मिळण्यासाठी व्यक्तीसोबत जंगल समृद्ध होणे गरजेचे असल्याचे महाराष्ट्र राज्य वन्यजीव मंडळाचे माजी सदस्य यादव तरटे पाटील सांगतात..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

बांबूविक्रीतून राहू गाव बनले करोडपती...

Related Stories